HALK SAĞLIĞI İÇİN… 002
“Hocaların
hocası, hocam Rahmi Dirican’ın
değerli anısına”
Umur Gürsoy
9. Uzmanlık
öğretmenim Rahmi Dirican, yazdığı son mektubunda bana “Yaşamını iyi bir şekilde kitaplaştır!” öğüdünü vermişti. Doğduğu
ayda (d. 03.02.1928) onun öğüdünü gerçekleştirebilmekte,
bu ülkenin “Halk Sağlığı Yaşamı” üzerine yazılabilecek kitaplara yararlı
olabilecek bir “Halk Sağlığı İçin”
yazıma daha başlıyorum. Henüz, halk sağlığı ummanının sahilindeyiz, sahilden
fazla uzaklaşmaya gelmez; iyi yüzücüler daha çok boğulur. Kaldı ki ben değil
iyi bir yüzücü; iyi bir sutopu oyuncusu dahi değildim. Bilmem hiç dünyanın en
ağır sporlarından birisinin; sutopunun bir sporcusunu gördünüz mü? Hepsinin de Tarzan
filmlerinde de oynayan Johnny
Weissmuller gibi geniş
ciğerlerini içine alacak geniş omuzları, dar kalçaları, uzun ve sağlıklı bir
beden ve iskelet yapıları vardır.
10. S. Altun’un 1199 sayılı Cumhuriyet Kitap’ta yazdığına göre 1978 Nobelisti Isaac B. Singer: “Modern şiirden hiçbir şey öğrenemezsiniz. Belki şairin mutsuz ve
mutsuz olduğunu sanan bir kişi olduğunu çıkarırsınız. Belki de o mutludur da
modaya uyarak mutsuzluğu abartıyordur.” demiş. Türkiye özelinde, ‘Modern
şiir’in yerine halk sağlığı, ‘şair’in yerine de halk sağlıkçısı yazalım. Halk
için halk sağlığı, modern şiir ve o şiiri yazan şair gibidir. Sahibi yoktur.
Herkes halk sağlıkçısı olabilir (mi?).
11. Son Yüz Yıllık
Macera (Mudanya-Bursa-İnegöl-Yenişehir-İznik-Gemlik-Mudanya) Bisiklet Turu’nun (2012)
İznik molasının İznik Gölü kıyısındaki toplu
akşam yemeğinde yeni tanışıp karşılıklı oturduğumuz üç bisikletçi arkadaş
İstanbul’da farklı dallarda tedavi hekimliği yapan uzman hekimlermiş. “Sizi Ayhan
Sicimoğlu’na benzetiyoruz; ‘hastanızız’, ağabey.” dediler. NTV ve İZ TV’deki
programlarından tanıdığım müzisyen Sicimoğlu, beğendiğim bir kişilik olduğu
için onlara teşekkür ettim. Sicimoğlu’nun yaşattığı “Hastasıyım” sözcüğü
üzerine kaç halk sağlığı denemesi yazılır?
12. Klinisyen
sözcüğünün karşılığını TDK Güncel
Türkçe e-Sözlük’te bulamadım. Ali Püsküllüoğlu’nun
sözlüğünden sonra güncellenmiş Öztürkçe bir (karşılıklar) sözlük(ğü) de yok
maalesef. Varsa da incelemedim, bilmiyorum. TDK’nun bu ataleti yüzünden Türkçe’de
‘Karşılıklar Sözlüğü’ ihtiyacını sanırım, kendini özgür internet sözlüğü olarak
tanımlayan Wiktionary’nin Türkçe
sürümü olan Vikisözlük karşılayacak.
Ama, Vikisözlük’teki maddesinde ‘klinisyen’in anlamı olarak “Kliniklerde bakım
görevlisi” yazıyor. Yani anlamı var ve eksik; karşılığı da henüz yazılmamış.
İşlerimizin arasına sözlük ve ansiklopedi (Wikipedi-Wikipedia)
madde yazarlığı da girmeli. Özellikle emekli hoca ve halk sağlıkçısı büyüklerimizin
boş vakitleri için iyi ve deneyimlerini konuşturacakları bir alan. TDK
sözlüğünde ‘klinik’ sözcüğünün anlamları var, ama onun üzerinden sözcük
karşılığı yazarsak işin içinden çıkılamaz. Benim şimdi kullandığım anlamda ‘tedavi
hekimi’ ‘klinisyen’e daha uygun bir karşılık. Öztürkçe aşığı Hacettepe’den genel
cerrahi hocam Hüsnü Göksel yağmur
istedi; yoksa “sağaltım sağın”ı mı deseydim?
Günümüzde
internete aşina hiç kimse artık kütüphanesinde var olsa bile güncellenmemiş
sözlüklerinde sözcük aramıyor. Zaten kitaplığınızı sırtınızda gittiğiniz
yerlere götüremiyorsunuz, ama internete her yerde girebilirsiniz. Bu
münasebetle ön masada bizi izleyen Zafer
Öztek’in “Halk Dilinde Sağlık
Deyişleri Sözlüğü”nün önemine hoş geldiniz diyelim (Şubat 2013). Zafer
Ağabey’in bu sözlüğü e-sözlük haline getirip yayınlaması dileği ile.
13. (Çukurova’da ve
TÜİK’de) kış biterken:
Biliyorsunuz,
TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu) Hava kirliliği istatistiklerini Ekim-Mart ayları
arasındaki 6 aylık (kış) dönem(i) için yayınlar. İstatistiksel olarak bu ülkede
kış resmen Ekim-Mart arasında yaşanır.
Yüzölçümü
Türkiye’nin yaklaşık 1/3’ü, 2011
yılı nüfusu bize yakın (62,6 milyon)
olan İngiltere (Birleşik
Krallık)’deki ulusal hava kirliliği,
örneğin NO2, 1999 verileri ile ulusal denetleme ağındaki 80’i
otomatik, toplam 1200 pasif ölçüm
cihazı ile ölçülür. Yaklaşık her otomatik ölçüm istasyonunda yol kenarı (yolun
1-5 m
yakını), orta uzaklık (yoldan 20-30
m uzaklıklar) ve arkaalan (yoldan 50 m’den daha uzaktaki
yerler) ölçümleri yapabilen 15 pasif ölçüm cihazı vardır. Bu ölçümlere
dayanarak yapılan geniş ölçekli bir araştırmada yoğun motorlu taşıt trafiğinin
olduğu yolların çevresinin yakın çevresi NOx ölçümleri, orta
derecede uzak noktalardakinden % 35-40; şehir arkaalanındaki ölçümlerden de %
60-70 daha fazla bulunmuştur.
2002
verilerine göre hepsi de Sağlık
Bakanlığı bünyesindeki; ülke genelinde 69 il ve 7 ilçede olmak üzere; 76
yerleşim bölgesindeki toplam 198 istasyonda Kükürtdioksit (SO2) ve
Asılı Partiküler Madde (duman) (Refik
Saydam Hıfzısıhha Merkezi dokümanlarında bu şekilde geçmektedir-YN)
ölçümleri gerçekleştirilmektedir. Sadece Ankara’da PM10, CO ve NOx
ölçülmekteydi.
2010
verileri ile ülkemizdeki merkez ilçeleri de dahil olmak üzere belde ve köyler
hariç nüfusun % 75’ine yakının yaşadığı 81 il merkezimizde ve toplam 1923 adet
olan ilçelerimizde sadece 113 tam otomatik ölçüm cihazı vardı. Bunların 10 adedi İstanbul’un, 8 adedi
Ankara’nın, 7 adedi İzmir’in, 4 adedi Adana’nın, 3’ü Kayseri ve Kocaeli’nin,
ikişer adedi de Denizli ve Trabzon’un metropol ilçelerinde bulunuyordu. Kalan
74 ölçüm cihazının 73’ü diğer il merkezlerinde birer adet olarak dağıtılmış
durumda; tek cihaz ise Çanakkale’de özel bir işletmenin “tesis etki sahası”
içinde bulunuyordu.
Az
sayıda Büyükşehir Belediyesi dışında Türkiye’de hava kirliliğini ölçen kurum ya
da sivil toplum örgütü (devlet dışı örgüt-NGO) yok, ya da istatistiksel olarak
verisine ulaşılamıyor. Her istasyonda ve ilde en az bir otomatik ölçüm
istasyonunda SO2 ve PM10 ölçümü yapılıyor. 2010
verilerine göre sadece 10 ildeki 26 istasyonda azot oksitler, 8 ildeki 14
istasyonda ozon; 9 ildeki 20 istasyonda CO ve sadece Ankara’daki 8 istasyonda
PM2,5 ölçümü yapılıyordu. 2010’da Türkiye’de hiçbir ölçüm
istasyonunda çok ince (ultra-fine particles) partiküler madde ölçülmemekte idi.
2011
sonu itibarıyla çoğu Çevre ve Şehircilik
Bakanlığı’na ait ve Türkiye Hava
Kalitesi İzleme Ağı’na bağlı sadece 123
adet tam otomatik hava kalitesi izleme istasyonu var. 2012 sonu sayısını
saymadım. Çünkü böyle bir hazır istatistiksel bilgi-yıllık rapor vb olmadığı
için Ulusal Hava Kalitesi İzleme Ağı web sayfasına girip istasyonları tek tek
saymak gerekiyor (bkz. http://www.havaizleme.gov.tr/Default.ltr.aspx).
Bunların
çoğu ise kentin havasını örneklemekten uzak sayıda ve yerlerdedir. İskenderun hariç hiçbir metropol
olmayan ilçe ve beldede, birkaçı hariç organize sanayi bölgeleri ve termik
santral sahalarında hava kalitesi (ağına bağlı olarak) izlen(e)miyor…/.
(Şubat
2013)
Dizini ilk yazısı için tıklayınız: http://hsicinhakemsiz.blogspot.com/2013/02/halk-sagligi-icin-001.html
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder