26 Şubat 2013 Salı

HALK SAĞLIĞI İÇİN… 002


HALK SAĞLIĞI İÇİN… 002

“Hocaların hocası, hocam Rahmi Dirican’ın değerli anısına”

Umur Gürsoy

9.      Uzmanlık öğretmenim Rahmi Dirican, yazdığı son mektubunda bana “Yaşamını iyi bir şekilde kitaplaştır!” öğüdünü vermişti. Doğduğu ayda (d. 03.02.1928) onun öğüdünü gerçekleştirebilmekte, bu ülkenin “Halk Sağlığı Yaşamı” üzerine yazılabilecek kitaplara yararlı olabilecek bir “Halk Sağlığı İçin” yazıma daha başlıyorum. Henüz, halk sağlığı ummanının sahilindeyiz, sahilden fazla uzaklaşmaya gelmez; iyi yüzücüler daha çok boğulur. Kaldı ki ben değil iyi bir yüzücü; iyi bir sutopu oyuncusu dahi değildim. Bilmem hiç dünyanın en ağır sporlarından birisinin; sutopunun bir sporcusunu gördünüz mü? Hepsinin de Tarzan filmlerinde de oynayan Johnny Weissmuller gibi geniş ciğerlerini içine alacak geniş omuzları, dar kalçaları, uzun ve sağlıklı bir beden ve iskelet yapıları vardır.

10.   S. Altun’un 1199 sayılı Cumhuriyet Kitap’ta yazdığına göre 1978 Nobelisti Isaac B. Singer: “Modern şiirden hiçbir şey öğrenemezsiniz. Belki şairin mutsuz ve mutsuz olduğunu sanan bir kişi olduğunu çıkarırsınız. Belki de o mutludur da modaya uyarak mutsuzluğu abartıyordur.” demiş. Türkiye özelinde, ‘Modern şiir’in yerine halk sağlığı, ‘şair’in yerine de halk sağlıkçısı yazalım. Halk için halk sağlığı, modern şiir ve o şiiri yazan şair gibidir. Sahibi yoktur. Herkes halk sağlıkçısı olabilir (mi?).

11.  Son Yüz Yıllık Macera (Mudanya-Bursa-İnegöl-Yenişehir-İznik-Gemlik-Mudanya) Bisiklet Turu’nun (2012)  İznik molasının İznik Gölü kıyısındaki toplu akşam yemeğinde yeni tanışıp karşılıklı oturduğumuz üç bisikletçi arkadaş İstanbul’da farklı dallarda tedavi hekimliği yapan uzman hekimlermiş. “Sizi Ayhan Sicimoğlu’na benzetiyoruz; ‘hastanızız’, ağabey.” dediler. NTV ve İZ TV’deki programlarından tanıdığım müzisyen Sicimoğlu, beğendiğim bir kişilik olduğu için onlara teşekkür ettim. Sicimoğlu’nun yaşattığı “Hastasıyım” sözcüğü üzerine kaç halk sağlığı denemesi yazılır?

12.  Klinisyen sözcüğünün karşılığını TDK Güncel Türkçe e-Sözlük’te bulamadım. Ali Püsküllüoğlu’nun sözlüğünden sonra güncellenmiş Öztürkçe bir (karşılıklar) sözlük(ğü) de yok maalesef. Varsa da incelemedim, bilmiyorum. TDK’nun bu ataleti yüzünden Türkçe’de ‘Karşılıklar Sözlüğü’ ihtiyacını sanırım, kendini özgür internet sözlüğü olarak tanımlayan Wiktionary’nin Türkçe sürümü olan Vikisözlük karşılayacak. Ama, Vikisözlük’teki maddesinde ‘klinisyen’in anlamı olarak “Kliniklerde bakım görevlisi” yazıyor. Yani anlamı var ve eksik; karşılığı da henüz yazılmamış. İşlerimizin arasına sözlük ve ansiklopedi (Wikipedi-Wikipedia) madde yazarlığı da girmeli. Özellikle emekli hoca ve halk sağlıkçısı büyüklerimizin boş vakitleri için iyi ve deneyimlerini konuşturacakları bir alan. TDK sözlüğünde ‘klinik’ sözcüğünün anlamları var, ama onun üzerinden sözcük karşılığı yazarsak işin içinden çıkılamaz. Benim şimdi kullandığım anlamda ‘tedavi hekimi’ ‘klinisyen’e daha uygun bir karşılık. Öztürkçe aşığı Hacettepe’den genel cerrahi hocam Hüsnü Göksel yağmur istedi; yoksa “sağaltım sağın”ı mı deseydim?

Günümüzde internete aşina hiç kimse artık kütüphanesinde var olsa bile güncellenmemiş sözlüklerinde sözcük aramıyor. Zaten kitaplığınızı sırtınızda gittiğiniz yerlere götüremiyorsunuz, ama internete her yerde girebilirsiniz. Bu münasebetle ön masada bizi izleyen Zafer Öztek’in “Halk Dilinde Sağlık Deyişleri Sözlüğü”nün önemine hoş geldiniz diyelim (Şubat 2013). Zafer Ağabey’in bu sözlüğü e-sözlük haline getirip yayınlaması dileği ile.

13.  (Çukurova’da ve TÜİK’de) kış biterken:

Biliyorsunuz, TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu) Hava kirliliği istatistiklerini Ekim-Mart ayları arasındaki 6 aylık (kış) dönem(i) için yayınlar. İstatistiksel olarak bu ülkede kış resmen Ekim-Mart arasında yaşanır.

Yüzölçümü Türkiye’nin yaklaşık 1/3’ü, 2011 yılı nüfusu bize yakın (62,6 milyon)  olan İngiltere (Birleşik Krallık)’deki ulusal hava kirliliği,  örneğin NO2, 1999 verileri ile ulusal denetleme ağındaki 80’i otomatik, toplam 1200 pasif ölçüm cihazı ile ölçülür. Yaklaşık her otomatik ölçüm istasyonunda yol kenarı (yolun 1-5 m yakını), orta uzaklık (yoldan 20-30 m uzaklıklar) ve arkaalan (yoldan 50 m’den daha uzaktaki yerler) ölçümleri yapabilen 15 pasif ölçüm cihazı vardır. Bu ölçümlere dayanarak yapılan geniş ölçekli bir araştırmada yoğun motorlu taşıt trafiğinin olduğu yolların çevresinin yakın çevresi NOx ölçümleri, orta derecede uzak noktalardakinden % 35-40; şehir arkaalanındaki ölçümlerden de % 60-70 daha fazla bulunmuştur.

2002 verilerine göre hepsi de Sağlık Bakanlığı bünyesindeki; ülke genelinde 69 il ve 7 ilçede olmak üzere; 76 yerleşim bölgesindeki toplam 198 istasyonda Kükürtdioksit (SO2) ve Asılı Partiküler Madde (duman) (Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi dokümanlarında bu şekilde geçmektedir-YN) ölçümleri gerçekleştirilmektedir. Sadece Ankara’da PM10, CO ve NOx ölçülmekteydi.

2010 verileri ile ülkemizdeki merkez ilçeleri de dahil olmak üzere belde ve köyler hariç nüfusun % 75’ine yakının yaşadığı 81 il merkezimizde ve toplam 1923 adet olan ilçelerimizde sadece 113 tam otomatik ölçüm cihazı vardı. Bunların 10 adedi İstanbul’un, 8 adedi Ankara’nın, 7 adedi İzmir’in, 4 adedi Adana’nın, 3’ü Kayseri ve Kocaeli’nin, ikişer adedi de Denizli ve Trabzon’un metropol ilçelerinde bulunuyordu. Kalan 74 ölçüm cihazının 73’ü diğer il merkezlerinde birer adet olarak dağıtılmış durumda; tek cihaz ise Çanakkale’de özel bir işletmenin “tesis etki sahası” içinde bulunuyordu.

Az sayıda Büyükşehir Belediyesi dışında Türkiye’de hava kirliliğini ölçen kurum ya da sivil toplum örgütü (devlet dışı örgüt-NGO) yok, ya da istatistiksel olarak verisine ulaşılamıyor. Her istasyonda ve ilde en az bir otomatik ölçüm istasyonunda SO2 ve PM10 ölçümü yapılıyor. 2010 verilerine göre sadece 10 ildeki 26 istasyonda azot oksitler, 8 ildeki 14 istasyonda ozon; 9 ildeki 20 istasyonda CO ve sadece Ankara’daki 8 istasyonda PM2,5 ölçümü yapılıyordu. 2010’da Türkiye’de hiçbir ölçüm istasyonunda çok ince (ultra-fine particles) partiküler madde ölçülmemekte idi.

2011 sonu itibarıyla çoğu Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na ait ve Türkiye Hava Kalitesi İzleme Ağı’na bağlı sadece 123 adet tam otomatik hava kalitesi izleme istasyonu var. 2012 sonu sayısını saymadım. Çünkü böyle bir hazır istatistiksel bilgi-yıllık rapor vb olmadığı için Ulusal Hava Kalitesi İzleme Ağı web sayfasına girip istasyonları tek tek saymak gerekiyor (bkz. http://www.havaizleme.gov.tr/Default.ltr.aspx). Bunların çoğu ise kentin havasını örneklemekten uzak sayıda ve yerlerdedir. İskenderun hariç hiçbir metropol olmayan ilçe ve beldede, birkaçı hariç organize sanayi bölgeleri ve termik santral sahalarında hava kalitesi (ağına bağlı olarak) izlen(e)miyor…/.

(Şubat 2013)

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder