14 Nisan 2014 Pazartesi

HALK SAĞLIĞI İÇİN… 015

ÜSTÜME YAZMAK - YOKLUĞUNUN KANADI DEĞDİ

Nevzat Eren ve Orhan Köksal’ın değerli anılarına
Umur Gürsoy
70.    DostoyevskiBudala” isimli romanında kahramanını şöyle konuşturur: ''...bu inancımın ölüme mahkum oluşumla hiç ilgisi yok. Mutluluktan ne anladıklarını sorun insanlara! İnanın bana Kolomb, Amerika'yı bulduktan sonra değil, onu bulurken mutluydu. Mutluluğunun doruk anı, belki yeni dünya'yı bulmazdan üç gün öncesiydi; ayaklanan mürettebatın umutsuzluk içinde geminin burnunu gerisin geri Avrupa'ya çevirmek üzere oldukları an! Burada sorun elbette yeni dünya değil, yerin dibine batsın yeni dünya! Kolomb zaten onu görmeden, hatta bir şey bulup bulmadığını anlamadan öldü. Sorun, hayattır; yalnızca hayat; hayatın kendisi, hayatı sürekli ve sonsuz bir biçimde bulma süreci... Onu bulup, sonra da buldum diye noktayı koymak değil.''
Halk sağlığına konan engeller hayata karşı ölümün yengisini ilan etmekle eşdeğerdir. “Kimsenin halk sağlığına engel koyduğu yok!” diyenler, engellerin ne olduğunu bilmeyen ve bilip de tartışmayanlardır.
71.  Yazma dürtüm Yerel Seçim sonuçlarıyla bir kez daha kayboldu. Kendime bulduğum bütün yazma nedenlerimi ve bahanelerimi (kendim için yazmak dışında) kaybettim; küstüm. Bütün yazmama nedenlerim depreşti. Benim ki varoluşsal bir Vu-vei’ye uyuyor galiba; biraz kayın ağacı, biraz da Rus Yazgıcılığı!
Göstergebilimci, denemeci ve eleştirmen Roland Bartes, son büyük yapıtı “Romanın Hazırlanışı-II, İstek Olarak Yapıt[1]’da ‘Yazma Arzusu’nu da irdelerken ‘Yazmayanlar’ alt başlığında şunları yazar:
“… Şimdi izninizle, bu “kendini beğenmişliği” sürdürecek ve kendi “yazar” duygularımdan (yani kendini “ yazar” olma konumuna oturtan öznenin duygularından) söz edeceğim. Yaşamım bir biçimde Yazma olayına ayrılmıştır, yazma zamanımın, gücümün olması konusunda hep kaygılıyımdır; kaygılıyımdır = arzuluyumdur ve yazmayı başaramazsam kendimi suçlu hissederim. Oysa çoğu kez şu ürkünç (şizoyit) duyguya da sahip olurum: Çevremde, birçok kimsenin, özellikle dostlarımın, aslında meslekleri gereği yazmaya zaman ayırabilecekleri halde, kendilerine bir takım meşguliyetler bulduklarını, eğlendiklerini, kısaca zamanlarını yazmadan, yazmayı düşünmeden, ya da yaşamlarının niteliğine yazma olgusunu henüz katmadan geçirdiklerini, hem de çoğu kez çok iyi geçirdiklerini görüyor ve bu durum karşısında da şaşkından daha beter oluyor, anlayışsız hale geliyorum. Zamanını neyle geçireceklerini, hangi zamana doğru yönelebileceklerini anlamıyorum. Bu tuhaf alışkanlığın (mani’nin) belirtisi sayılabilecek bir donukluk bu bendeki; benim için, yazma olgusunun karşıtı basit bir olumsallık olamaz: Ben bunu Felsefe Yapma olarak kabul edebilir, görebilirim. Bu anlayışsızlığın (ya da saflığın) bir başka biçimi de, Okumak ile Yazmak’ın diyalektiğinden söz ederken sıyrıldığım şu soruda yatar: Eğer Yazmak, Okumak’tan geliyorsa, ve aralarında zorlayıcı bir ilişki varsa, insan yazmak zorunda olmadan nasıl okuyabilir? Ya da bir başka deyişle şu ürkünç soruyu sorabiliriz: Nasıl olur da yazardan çok daha fazla okur var olabilir? İnsan nasıl olur da yazma olayına hiç geçmeden okumaktan mutlu olabilir, kendini yalnızca büyük bir Okuma Sever olarak oluşturabilir? Duygularını bastırma mıdır bu? Yanıt veremem; yalnızca şunu biliyorum ki, bu bende bir çeşit ısrarlı soru haline geldi: Aslında, her zaman okurlara, yani yazmayan okurlara sahip olduğum için hep şaşkınlık içindeyim. İletişimsizliğin özünü oluşturan hep aynı soruyu soruyorum. İletişimsizliğin nedeniyse, “ileti”nin aktarılmıyor olmasında değil de başkasının arzusunu nasıl anlamalı? (bu arzuyla-bu hazla nasıl özdeşleşmeli?) sorusunda yatıyor. Hoşgörünün (anlamadığımız arzuyu anlıyor gibi yapmak) örttüğü bir soru türüdür bu.”
“Yazma arzusu olmama”yı yukarıdaki gibi “Yazmayanlar” başlığında ile inceleyen Barthes, “Yazmamak Nedir?” sorusunu irdelelemeyle devam eder ve Yazmamak’ı sınıflandırır:
“Madem ki Yazmak burada Arzu olarak, Tutku olarak ele alındı (yazma olayından söz etmeye böyle başlamıştım), bu Arzu’nun, bu Tutku’nun kopması ya da duraklaması ilkesini ortaya koymak gerekir-başka deyişle, Bir Karşı-Yazmak ve bir Yazmak- Yokluğu, bir Para-grafi (arzu’yu, yazmak olayından başka yere saptırmak) ya da bir A-grafi (Tutku’ya egemen olmak ya da onu bitkin düşürmek, Bilgeliğe girmek; çünkü Yazmak uysal bir şey değildir) olasılıklarının bulunduğunu da belirtmek gerekir” der ve “Bazen üzerimden Yazmak- Yokluğu’nun kanadının geçtiğini hissederim… Demek ki burada, gerçeği söylemek gerekirse, hiç sormadığımız şu şaşırtıcı soruyu sormamız gerekir (öteki şaşırtıcı soruyu, “İnsan nasıl olur da yazmaz?” sorusunu daha önce tartışmıştık): İnsan yazmayı nasıl bırakabilir?.. İki durum ileri süreceğim: 1) Arzunun sapması (Yazma etkinliğini kesme-tam olarak kopma); 2) Arzu’nun Arzu olarak tartışma konusu yapılması (Aylaklık-Arzu’nun isteyerek durdurulmasına bağlı olarak yazmanın bırakılması).” diye devam eder:
Barthes, oldukça karışık ve anlaması zor bir anlatım (seminer konuşmasına bilinçli olarak sonradan müdahale etmeksizin metin haline ge(tiri)lmesi nedeniyle bence) tarzı kullanarak Arzunun sapmasında, yazma arzusunun Rimbaud’da olduğu gibi, başka bir arzuya ‘seyahat arzusu’na yenilmesi ve yazmayı tam olarak kesme, artık hiçbir şey yazmama söz konusu olduğunu söyler. Aylaklığa giden yol ise birkaç tanedir: a) Bilmek (“Diyalektik olarak dinginlik olasılığını, yani libido-yokluğu olasılığını açar.” der); b) Ufak tefek işler yapma (brikolaj); c) Hiçbir şey yapmama (Diyalektiksel olarak hiçbir şey yapmamanın görünür kılınmasının “deyim yerindeyse etkin bir amblemi” olan dinsel amaç dışı teşbih çekme örneğini verir); d) Vu-vei (Hareket-Yokluğu)(Vu-vei, “amaçsız olma”, “niyet yokluğu” demektir.
Vu-vei’nin üç biçiminden söz eder: “1) Doğuya özgü Vu-vei: “Bu tür gösterişsiz edilgenlik (pasiflik) durumu”,  her türlü şiddet ve rekabet arzusundan uzaktır (Böyle olunca da yazmak elbette son derece olanaksızlaşır)… 2) İkinci olarak, daha farklı bir anlayışla, radikal ve ontolojik (varoluşsal-UG) olan, fantazması da bu yolla yapılan (Yazmak’a karşı: fantazmaya karşı fantazma) Doğa’dan söz edebiliriz”…. Heidegger’den bir alıntıyla “Yeryüzünün gizli yasası, olasının çemberi içindeki her şeyin doğumu ve ölümüyle yetinen ölçülülükte saklıdır; her şey kendini bu çembere uyarlar ve hiçbir şey onu tanımaz. Kayın ağacı hiçbir zaman kendi olasılık çizgisini aşmaz…” diye devam eden Barthes “àYazmak (istek, büyük yorgunluklar, aşınmalar, çeşitlemeler, kaprisler, çeşitli yapay düzenlemeler, kısaca Olanaksız-Olan) ile Aylaklık (Doğa, Olasının Çemberi içindeki gelişme---hassaslık) arasındaki Çatışma’nın en iyi betimlenmesi de kanımca burada verilmiştir.” der, ve devam ederek “İnsan yazmayı nasıl bırakabilir?” sorusuna noktayı koyar: “3) Üçüncü Vu-vei örneği: Nietzsche kendini anlatır (Ecce Homo): Hınç’ı (Papaz-Tipi tepkili güç), bir sıkıntıya, bir engele, bir hastalığa benzetir: “Her çeşit hınçtan uzak olmak<…> Hasta olmak da bir tür hınçtır. -Buna karşı hastanın bir tek büyük ilacı bulunur- Rus Yazgıcılığı diye adlandırdığım bir şey vardır: Başkaldırının bulunmadığı bu yazgıcı anlayışa göre, bir Rus askeri, savaşın çok sert geçeceğini görürse, karın üzerine uzanır. Hiçbir şey yutmamak (gerçek ve mecazi anlamda) à hiç tepki vermemek <…>, bir tür kış uykusuna yatma isteği <…> Hiçbir şey sizi bunun heyecanlarından daha çabuk tüketemez <…> Buddha’nın bu derin fizyolojisinin çok iyi anlatmış olduğu gibi bir şeydir bu…” àDoğa ile uyum içinde kalan üstün, aşkın Edilgenlik: Buddhacı olmaktan çok Tao’cu bir anlayış à Bu elbette Kötülüğe karşılık vermeme gibi güçlü bir ahlak anlayışı gerektirir; buna da Tolstoy’da rastlarız (günümüz dünyasıysa böyle bir şeye hazır değildir; en azından böyle diyebiliriz. Bizler Hınç’ın Genel Çağı içindeyiz: Yani Papazların, Ayetullahların, Siyaset Ahlakçılarının Çağındayız.”
(Barthes’dan yapılan alıntıların noktalamaları ve italik vurgular yazarına aittir).
15 Nisan 2014





[1] Barthes, R. “Romanı Hazırlanışı-2 (İstek Olarak Yapıt – Proust ve Fotoğraf)”, Çev. Mehmet Rifat, Sel Yayıncılık, 2010.