HALK SAĞLIĞI İÇİN… 012 (Hava Kirliliği ile
Savaş Haftası Özel)
Umur Gürsoy
“Prof. Dr. Leziz Onaran (ö.
4.12.2013, Ankara) ve Dr. Levent Tunalı’nın (ö. 30.11.2013) değerli
anılarına”
51. Gastroenteroloji Profesörü Dr. Leziz
Onaran’ı ismi sonradan Nükleer Tehlikeye Karşı Barış ve Çevre İçin
Sağlıkçılar Derneği (NÜSED) olan Nükleer Savaşa Karşı Hekimler
Derneği (NÜSHED) başkanlığından, tanıyordum. İlerlemiş yaşına ve
düzensiz atan kalbine rağmen Akkuyu Nükleer Santralı’na karşı katıldığı
Büyükeceli, Gülnar ve Silifke panellerinden Ankara Dikmen-Sokullu Parkı’nda
savaşlara karşı ördüğümüz barış duvarına konulan tuğlalardan, dikmesine izin
verilmeyen Barış fidanı eylemlerinden de.
 |
| Prof. Dr. Leziz Onaran (2007) |
Leziz Onaran anılarını 2009 yılında Bilgi
Kitapevi’nden çıkan “Yaşamak Sorumluluktur” isimli kitapta yazdığı yeni duydum.
Aşağıda kitabın yazarı belirtilmeyen tanıtım yazısını bulacaksınız (bkz. http://www.idefix.com/kitap/yasamak-sorumluluktur-leziz-onaran/tanim.asp?sid=R85K1043RS7SEYZKV4PH):
"12 Eylülün karanlık
günlerini aşarken Ankara'da yeni kadın isimlerine ulaştım. Bunlardan biriydi
Leziz Onaran... Profesör... Doktor... Kadın Dayanışma Vakfı ve Nüshed
Başkanı... Ana. Evinin ve işinin yükü içinde koşturan bir kadın... Cumhuriyet
Kadınları, bu değerli insanın yol göstericiliği, sorun çözümü, açıklığı ve
uyumundan çok şey öğrendi. Ancak asıl öğrenciliğimiz, direngen ve kararlı
kimliğinden oldu. Açık olmak. Lafı kıvırtmamak. Dosdoğru davranmak ve ısrar
etmek. Ama bütün bunları, güngörmüş bir bilgenin yumuşak ve sıcak sesi ile
iletmek. Ve güzel Türkçemizle aktarmak...
Leziz Onaran, bize,
yaşamı örgütlü mücadele ile tatlandırmanın öğretisini sunuyor. Dürüst ve
kararlı bir yaşam seçiminin başarılı bir öyküsüdür yaşamı. Evet, kitabına
verdiği isim gibi Yaşamak Sorumluluktur. Şimdi de bu yaşamı yazarak gelecek
kuşaklar için sorumlu davranıyor."
52. Halk Sağlığı Uzmanları Derneği (HASUDER) üyesi, emekçi bir birinci basamak
hekimi, iyi bir iş sağlıkçı Dr. Levent Tunalı’yı yitirdiğimizi, Alp
Ergör’ün 03.12.2013 tarihli iletisinden duydum. Tunalı yaşamını
30.11.2013 tarihinde kaybetmiş. Kendisine rahmet, camiamıza ve sevenlerine
başsağlığı diliyorum.
53. Elimde, biri Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’ndan
“UYGUNDUR” almış İskenderun Körfezi’nin Hatay-Erzin Burnaz kumsalına yapılacak
EGEMER Doğalgaz Kombine Çevrim Santralı’nın ekleriyle 3130 sayfa tutan “nihai
ÇED” raporu; diğeri inceleme süresi uzatılan Akkuyu Nükleer Güç Santralı’nın,
tam adıyla: “4.800 MWe Kurulu Gücünde Olan Akkuyu Nükleer Güç Santralı Projesi
(Nükleer Güç Santralı, Radyoaktif Depolama Tesisi, Rıhtım, Deniz Dolgu Alanı ve
Yaşam Merkezi) Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu”’nun Ağustos 2013 başvuru
tarihli 3130 sayfalık ikinci ÇED’i (düzeltilmiş) olmak üzere, değerlendirmekte
olduğum iki devasa ÇED raporu var. Üstelik ikincisi için kimse de bunu yapmamı
benden istememişken.
Bu değerlendirmeler(im) devlet katında hiçbir işe
yaramasa dahi (aslında işe yaramak çok görecelidir; biraz zaman alsa da yargı
aşamasında ve halk katında mutlaka işe yarıyor) genç hocalarımız ve onların
öğrencileri ve de özellikle de gelecek meslektaş kuşaklar için; “Halk
Sağlığı Yaklaşımıyla ÇED Raporu Değerlendirilme Rehberi”ni yazmış oluruz.
Bilim ve uzmanlık topluluğumuzdan sesimi duyup birlikte çalışabileceğini ileten
şimdilik dördü de kadın meslektaşımla Mersin Tabip Odası ve Mersin Halk sağlığı
ve ben merkezli bir e-çalışma grubu çalışması yaparak, geçmişte ulusal ihale
sözleşmesi hazırlanması dahi uluslararası firmalara ihale edilecek kadar
karmaşık olan nükleer santralın devasa ÇED raporunu değerlendirip mahkemelere
ve kamuoyuna hiç olmazsa halk sağlığı bilimi açısından nitelikli bir bilirkişi
görüşü oluşturmaya çalışacağız.
54. 10 Aralık Dünya İnsan
Hakları Günü; Aralığın 3. Haftası da Hava Kirliliği ile Savaş Haftası idi.
Hafta nedeniyle Türkiye Halk Sağlığı Uzmanları Derneği (HASUDER) 18 Aralık
2013’de hazırlanmasına benim de katkı yaptığım fakat kamuoyunda yeterince
paylaşılmayan bir açıklama yaptı: “SOLUDUĞUMUZ
HAVA SAĞLIĞIMIZI BOZAN VE KANSERE NEDEN OLAN MADDELERLE KİRLİ HALE GELDİ” (bkz. http://www.hasuder.org.tr/hsg/?p=2248). Temiz hava en temel
insan hakkı değil mi yoksa? Her ne kadar Doğu Avrupa için geçerli veri ve
araştırmalara göre olsa da aşağıda uzmanlar ve uzmanlık öğrencilerinin daha iyi
anlayabileceği bir hava kirliliğinin sağlık etkileri ile ilgili biraz eski de olsa
çeşitli sağlık sonuçları için morbidite (hastalıklılık) verilerinde yılda her
mikrogr/m3 maruz kalan kişide olgu sayısı; mortalite
(ölümlülük) verilerinde ise her mikrogr/m3’sunuk kalınmada yüzde
olarak yıllık ölüm hızı değişimi olarak doz-cevap ilişkisi (exposure-response
function-fer) cinsinden bazı hava kirleticilerinin sağlık etkileri
ile ilgili bir hesap tablosu ve fosil enerji yakıtlarından kaynaklanan bazı
sağlık etkilerinin ECU(=Euro) cinsinden değerleri var. Merak edenler
tablolardaki kaynaklardan varsa güncel değerlere ve maliyetlere ulaşabilirler. Çevre ekonomisi
konularında yayınlanan önereceğim bilimsel bir de dergi var: Journal
of Environmental Economics and Management (bkz. http://www.sciencedirect.com/science/journal/00950696).
Tablo:1’i kısaca daha anlaşılır kılmak istersem (örn. tablonun ilk
satırındaki astımlı erişkinlerde) metreküp havadaki yıllık her bir mikro gram
PM10 artışı soluyan (toplumun bu kirliliğe maruz kalan) örn.
yüz bin astımlı erişkinden (100.000 X 0.163) 16.300’i o yıl kirlilik olmadığı
günlere göre fazladan bronko dilatatör (nefes açıcı) ilaç kullanacak demektir.
Bu hesapla yaşadığınız bölgenin (şehrin) havasındaki yıllık PM10 oranı
artışı metreküpte 60’dan 70 mikrograma çıkarsa bu sayıyı da onla çarpmanız
gerekir. Yani o yıl nefes açıcı kullanma ihtiyacı sayısı 163 bin daha
fazlalaşacaktır. Kişideki hastalık duygusu bir yana ilacın doz hesabından yola
çıkılarak kişisel ve ulusal bütçelere hava kirliliğinin önlenebilir maliyet
ağırlığı böyle hesaplanıyor. Bunu yapabilmenin yolu pek tabii ki kentinizdeki
astımlı sayısını ve hava kirliliği ölçümünün toplumu temsil ediyor ve doğru
ölçülüp kamuoyu ve araştırmacılara karartılmadan açıklanmasından geçiyor.
Tablo: 1- Hava Kirliliği Etkenlerinin İnsan Sağlığı
Etkileri
Etkilenen
ASTIMLILAR
(Nüfusun %
3,5’i) Etki
Biçimi
Kirletici
fer1
Erişkinler
Bronkodilatatör
kullanımı
PM10
0.163
Nitratlar
0.163
PM2,5
0.272
Sülfatlar
0.272
Öksürük
PM10
0.168
Nitratlar
0.168
PM2,5
0.280
Sülfatlar
0.280
Alt solunum yolu belirtileri
(hırıltı)
PM10
0.061
Nitratlar
0.061
PM2,5
0.101
Sülfatlar
0.101
Çocuklar
Bronkodilatatör
kullanımı
PM10
0.078
Nitratlar
0.078
PM2,5
0.129
Sülfatlar
0.129
Öksürük
PM10
0.133
Nitratlar
0.133
PM2,5
0.223
Sülfatlar
0.223
Alt solunum yolu belirtileri
(hırıltı)
PM10
0.103
Nitratlar
0.103
PM2,5
0.172
Sülfatlar
0.172
Hepsi
Astım Krizleri (astma
attacks-AA)
Ozon
4.29E-3
65+ YAŞLILAR
(Nüfusun % 14’ü)
Konjestif kalp
yetmezliği
PM10
1.85 E-5
Nitratlar 1.85 E-5
PM2,5
3.09E-5
Sülfatlar
3.09E-5
CO
5.55E-7
ÇOCUKLAR
(Nüfusun % 20’si)
Kronik Bronşit
PM10
1.61E-3
Nitratlar
1.61E-3
PM2,5
2.69E-3
Sülfatlar
2.69E-3
Kronik öksürük
PM10
2.07E-3
Nitratlar
2.07E-3
PM2,5
3.46E-3
Sülfatlar
3.46E-3
ERİŞKİNLER
(nüfusun %
80’i)
İş günü kayıpları (Restricted
activity
PM10
0.025
Days –RAD)2
Nitratlar
0.025
PM2,5
0.042
Sülfatlar
0.042
Kısmen kaybedilen iş günü
(Minor
Ozon
9.76E-3
Restricted activity days –MRAD)3
Kronik
bronşit
PM10
4.9E-5
Nitratlar
4.9E-5
PM2,5
7.8E-5
Sülfatlar
7.8E-5
NÜFUSUN
TAMAMI
Solunum nedenli hastane
yatışları
PM10
2.07E-6
(Respiratory hospital admissions-RHA) Nitratlar
2.07E-6
PM2,5
3.46E-6
Sülfatlar
3.46E-6
SO2
2.04E-6
Ozon
7.09E-6
Serebrovasküler nedenli hastane
PM10
5.04E-6
yatışları (Serebrovasculer
hospital
Nitratlar
5.04E-6
Admissions -CVA) PM2,5
8.42E-6
Sülfatlar
8.42E-6
Bulgulu günler (Symptom
days)
Ozon
0.033
Kanser riski tahminleri
Benzen
1.14E-7
Benzo(a) Piren 1.43E-3
1,3 butadiyen 4.29E-6
Dizel partiküller 4.89E-7
Ani ölüm (Acute Mortality -AM)
PM10
0.040%
Nitratlar
0.040%
PM2,5
0.068%
Sülfatlar
0.068%
SO2
0.072%
Ozon
0.059%
Yavaş (kronik) ölüm (Chronic
PM10
0.39%
Mortality -CM)
Nitratlar
0.39%
PM2,5
0.64%
Sülfatlar
0.64%
1 (doz-cevap ilişkisi (exposure-response
function-fer), Doğu Avrupa içindir ve morbidite birimi yılda her mg/m3 maruz
kalan kişide olgu sayısı-(cases/yr-person-mg/m3);
mortalite birimi ise mg/m3’de yüzde olarak yıllık
ölüm hızı değişimi-(% change in annual mortality rate/mg/m3’dir.
2 Solunum nedenli hastane başvuruları (RHA), Konjestif kalp yetmezliği (CHF)
ve serebrovasküler durumlar (CVA) nedeniyle hastanede geçirilen günlerde
kaybedilen iş günüdür. Her biri için ortalama gün sayısı sırasıyla 10, 7 ve 45
gündür. Dolayısıyla kesin (net) RAD =RAD - (RHAx10) - (CHFx7) – (CVAx45)’dır.
3 Astım krizlerinin kısıtlı iş günü kaybına neden olduğu düşünülmüştür
ve yetişkin nüfusun (toplam nüfusun % 80’idir) % 3,5’i astımlıdır. Böylece
kesin (net) MRAD = MRAD – (AA x 0,8 x 0,035) olmuş olur.
Tablonun Kaynağı: Gürsoy, U.”Enerjide Toplumsal Maliyet ve Temiz ve
Yenilenebilir Enerji Kaynakları”, Türk Tabipleri Birliği Yayını, 2004 isimli
kaynağın kaynakçasındaki: (ExternE, European Commission, 1995 ve Hurley et al,
1997) içinde European Commission; 1996-2001:10-12.
Tablo: 2- Fosil Enerji Yakıtlarından Kaynaklanan Sağlık Etkilerinin ECU1 Cinsinden
Değeri
Etkinin
Sonucu
Değeri
Hava kirliliğine bağlı
Akut Morbidite
İş günü
kaybı
75
Semptomlu günler ve kısmi iş günü
kaybı
7,5
Solunum sıkıntısı veya astımlılarda ani etki
(hırıltı)
7,5
Acil servis
başvurusu
223
Solunum nedenli hastanede yatış
7870
Kardiyovasküler nedenli hastane
yatışları
7870
Astım
krizi
37
Kronik Morbidite
Kronik
Hastalık
1 200 000
Erişkinlerde kronik
bronşit
105 000
Ölümcül olmayan
kanserler
450 000
Kötü huylu
tümörler
450 000
Kronik astım
olgusu
105 000
Çocuklardaki bronşit prevalansı değişiklik yapan
olgular
225
Çocuklardaki öksürük prevalansında değişiklik yapan
olgular
225
Akut Mortalite
73 500 (% 0 hata paylı)
116 250 (% 3 hata paylı)
234 000 (% 10 hata paylı)
Kronik Mortalite
98 000 (% 0 hata paylı)
84 330 (% 3 hata paylı)
60 340 (% 10 hata
paylı)
1 (1995
kuruyla)(YN:= 1 Ocak 1999 itibarıyla Avrupa Para Birimi (ECU) 1 Euro = 1 ECU
olarak değiştirildi ve € sembolü ile Euro (EUR) adını aldı.
Tablonun Kaynağı: Gürsoy, U.”Enerjide Toplumsal Maliyet ve Temiz ve Yenilenebilir
Enerji Kaynakları”, Türk Tabipleri Birliği Yayını, 2004 isimli kaynağın
kaynakçasındaki “European Commission ;1996-200:15-35” başlıklı kaynaktır.
29.10.2012 tarihli Milliyet Gazetesi’ndeki habere göre
İstanbul Ulaşım Haberleşme ve Güvenlik Teknolojileri (İSBAK) Genel Müdürü Kasım
Kutlu, “İstanbul’da trafik sıkışıklığı nedeniyle yıllık kayıp 5 milyar lirayı
buluyor” dedi. İstanbul Ulaşım Ana Planı verilerine göre, İstanbul’da yapılan
yolculukların yarısının yaya olarak gerçekleştiğini, bireysel araç ve taksi
kullanımının % 15, deniz, demir yolu dâhil tolu taşıma kullanımının ise % 35’i
bulduğunu belirten Kutlu şöyle devam etti: “Motorlu yolculukların % 29’u
otomobil ve taksilerle yapılırken, yüzde 63’ü personel servisi ve otobüslerle,
yüzde 7’si raylı sistemler ve deniz yolu ile yapılan yolculuklar. Toplu taşıma
kullanımı, diğer kentlerin aksine % 70 gibi önemli bir paya sahip.”.
İstanbul’da trafik akarken bir yandan da çok büyük bir ekonominin döndüğünü
ifade eden Kutlu, “Yapılan bir araştırmaya göre trafik sıkışıklığı nedeniyle
trafikte harcanan zaman, iş gücündeki kayıplar ve fazla yakıt tüketimi göz
önüne alındığında yıllık kayıp 5 milyar 40 milyon lirayı buluyor” demiş.
İSBAK müdürünün açıklamasında egzoz gazlarından, evsel
yakıtlardan gelen hava kirliliğinin sağlıktaki maliyetlerden söz edilmiyor.
ABD’de Temiz Hava Yasası’nda yapılan 1990 yılında
düzenleme yapılarak hava kirliliğine karşı alınan önlemler ağırlaştırıldı. ABD
Çevre Kirliliği Örgütü USEPA’nın, değişikliklerin A.B.D
ekonomisine, halk sağlığına ve çevresine etkileriyle ilgili kongreye sunmak
zorunda olduğu fayda/maliyet raporuna göre, yasada yapılan değişikliklerin,
2010 yılına kadar 23 000 Amerikalıyı erken ölümden koruyacağı; 1.700.000’nin
üzerinde astım krizini ve kronik astımın ağırlaşmasını önleyeceği tahmin
ediliyordu. Rapora göre, yasadaki alınan önlemler sayesinde ABD, 2010 yılına
kadar 67.000 kronik ve akut bronşitten; 91.000 solunum sıkıntısı olgusundan;
4.100.000 iş günü kaybından ve hava kirliliği sonucu oluşacak hastalıklara
bağlı hareket kısıtlılığı ile geçecek 31 milyon verimsiz iş günü kaybından
korunacaktır. Bunlardan başka söz konusu zaman içinde ABD’de 22.000 solunum
yolu, 42.000 kalp ve damar hastalığı nedenli hastane başvurusu ile astıma bağlı
4.800 acil servis başvurusu önleneceği tahmin ediliyordu. İşin ilginci ABD,
Temiz Hava Yasası’nda yapılan 1990 değişiklikleri sonucu ‘bir koyup dört’
alacaktı.
Temiz Hava Yasası Amerikalılar için iyi bir ekonomik
yatırım olmuştur. Birden fazla hakemli araştırma sonucuna göre ekonominin ve
enerji tüketiminin çok büyümesine rağmen 1990 Temiz Hava Yasası 1990
Değişikliğine bağlı ince partikül kirliliği ve ozon kirliliği azalmalar
nedeniyle sadece 2010 yılında, tahmin edilenden çok daha fazla, yılda
160.000'den fazla erken ölüm (tahmin edilenden 7 kat daha fazla), 130.000 kalp
krizi, milyonlarca akut bronşit ve astım atakları gibi solunum sorunları ve
86,000 hastane yatışı, 13 milyon iş günü kaybı (tahmin edilenden 3 kat daha
fazla), 3,2 milyon kayıp okul devamsızlığı engellenmiştir. ABD’de 1970-2011
arasında yurtiçi üretim % 212, özel sektör % 88 büyürken aynı dönemde hava
kirliliği % 68 azalmıştır. 2000 yılı fayda/maliyet tahminlerinde 4/1 (maliyetin
dört katı fayda) şeklinde olan orta iyimser tahminlerin 2020 yılı için 30/1’e
(maliyetin 30 katı fayda) ulaşacağı hesaplanmaktadır (bkz. http://www.epa.gov/air/sect812/economy.html#CAAspares).
2020 yılında da trafiğin sıkışık ve sağlık
maliyetlerinin çok olmaması için çare İstanbul ve Çanakkale Boğazlarına köprü
yapmak mı; yoksa ABD Temiz Hava Yasasını iyi okumak mı?
55. Beş gün sonra gireceğimiz 2014 yılının ülkemize ve tüm
insanlığa “Yalnız bedenen hastalık ve sakatlık yokluğu değil aynı zamanda
ruhsal ve sosyal yönden de tam iyilik hali getirmesini dilerim.
Not: Tablolar ve sorularınız için e-posta adresim: sonbursali@yahoo.com
26.12.2013
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder