HALK SAĞLIĞI İÇİN… 014 (9 Şubat Dünya Sigara Bırakma Günü Özel)

HALK SAĞLIĞI İÇİN… 014 (9 Şubat Dünya Sigara Bırakma Günü Özel)

“03 Şubat 1928 tarihinde doğan hocaların hocası rahmetli hocam Prof. Dr. Rahmi Dirican’ın değerli anısına”

Umur Gürsoy

61.    “Giving up smoking is the easiest thing in the world. I known because I’ve done it thousands of times.”

“Sigarayı bırakmak dünyanın en kolay şeyidir. Kendimden biliyorum, çünkü bunu binlerce kez yaptım.”

Mark Twain

Emre Kongar’ın Aydan Çelik’e verdiği ve Abbott Vizyon Dergisi’nin Ocak 2003 tarihli Sayısında kısaltılarak yayınlanan söyleşinin tamamı’ndan (bkz. http://www.kongar.org/Aydan_Celik_ile_soylesi.php):

Aydan Çelik … Sizinle ilgili olarak hafızamı harekete geçirdiğimde şöyle bir şey hatırlıyorum: Seksenli yılların başı. Üniversite'den henüz ayrılmamışsınız. Ankara'da Zafer Çarşısı'nda, görünümüz şu andakiyle hemen hemen aynı, ağzınızda bir pipo, kitapçılarda dolaşıyorsunuz.

Emre Kongar Evet. Sigarayı bırakmaya çalışıyordum. Nihayet 10 gündür sigara içmiyorum. 1980'den bugüne ancak bırakabildim.

A.Ç. Mark Twain'in sözü gibi mi?

E.K. Doğru. "Sigara bırakmak dünyanın en kolay işidir, ben her gün bırakıyorum", değil mi?

62.     Sigara istatistikleri ortalamalardan genelden söz eder. Ama bir de epidemiyolojinin yer, kişi ve zaman özellikleri var. Evet, sigara öldürür ama bazen de hayat kurtarır: Örn.: 1948’de Norveç’te düşen bir uçakta, sigara içilmeyen bölümünde oturan tüm yolcular öldü. Sigara tiryakisi olan Bertrand Russell, kurtuldu (Selçuk Altun, Kitap İçin-3’ten).

63.    “Halk Sağlığı İçin-13”'deki Madde: 57’de 1970-80’lerde özellikle biz erkeklerin halk sağlıkçı da olsak ağır sigara içicisi olduğumuzdan isim vererek söz etmiştim.

2000’li yıllarda interaktif eğitim modeline geçme çabasındaki Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi Sağlık Eğitimi Ana Bilim Dalı’nı yaşama geçirdi ve öğretim üyelerine de farklı içerik ve uzunlukta (2 tane iki günlük, bir tane 15 günlük olmak üzere üç adet) ‘Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme’ Kursları da açtı. Bu kurslarda soru hazırlama ve değerlendirmede “geçmesine izin verilecek en kötü öğrencinin mutlaka bilmesi gereken bilgi, beceri veya davranış yeterliliğine (soruya) karar vermek” de anlatılmıştı.

Ben bir yandan da, üniversitemizin her fakülte ve yüksekokulunu gezen; ön sıralarını hocaların doldurduğu “Sigarasız Üniversite” panellerinin daimi panelisti olarak konuşmamı “6 Şapkalı Düşünme Tekniği İle Sigara Bırakmaya Karar Verme” başlıklı bir sunumla yapıyordum. Nedendir bilmiyorum, öğrenciler de bu panellere çok ilgiliydiler. O dönem Tıp Fakültesi öğrencilerine sigara konulu bir kaç ders veren arkadaşım Doç. Dr. İlker Belek’le öğle yemeğinde sohbet ederken hangimizdi unuttum; şu soruyu sordu ve tartıştık: “Sigara içen tıp öğrencisini mezun etmeli miyiz?”. Çünkü bilgi başkaydı, beceri başka… O aralar ben de sigarayı kaçıncı kez bilmiyorum, yaşlanınca (Yaşım o sıralar 49’du) tekrar başlamayı tasarlayarak; tekrar bırakmış durumda idim.

Öğretim üyelerinin ve hali vakti yerinde hekim ve öğrencilerin alakart yemek de yediği yandaki çay salonunda devam eden sohbete başka katılanlar da olmuş ve sohbet, bırakın tıp fakültesi öğrencisinin sigara içmesini; “satranç ile yüzme bilmeyen üniversiteliyi mezun etmeli miyiz?”e kadar uzamıştı.

O zamandan beri ve 55 yaşımda sürpriz biçimde gelişen nedenlerle beş yıl evvel sigaraya tekrar başladığım zamana denk gelen sigara ve tütün kullanımına getirilen yasaklarla ilgili çeviri yasa ve yönetmeliklerden sonra sigara konusunu daha çok sever oldum.

Bu arada aklıma, önlerinden bir ‘afeti devran’ geçen biri 80’inde, diğeri 70’inde iki erkek arkadaştan 80 yaşındakinin genç arkadaşına söyledikleri geldi: “Ahh, şimdi senin yaşında olacaktım”. Yaşlılık konusunu da bir ara yazmak gerekJ

Sigara içmeyenler pek bilmez ve hafife alırlar; açıkça söylemeliyim ki sigarayı herkes bırakamaz. Bir insanın sigarayı kesin olarak bıraktığından emin olabilmek için ölümüne kadar beklemek gerekir. Sigara, DSÖ’nün sağlık tanımındaki “ruhsal ve sosyal yönden tam iyilik hali”nin önemli bir göstergesidir. Sosyal yönden iyi olmama hali ve kişiye özel kimi acılar (karasevda, yakınını kaybetme, yakınlarında, kendisinde ve ülkesindeki kimi onulmaz ruhsal ve bedensel hastalıklar vb.) (kişinin ve ailenin) ruhsal iyilik haline olumsuz etki yapar. Kim ne söylerse söylesin kimilerimiz için en iyi arkadaş hâlâ sigaradır.

Ve son olarak askere gitmeyene, çocuğu olmayana, 50-60’lı yaşlara gelmeyene ve karasevdaya düşmeyene sigara bırakma dersi ve panelinde görev ver(dir)memek gerekir.

64.    Tıbbın diğer bilimlere katkıları:

“Jean Bernard Léon Foucault (18 Eylül 1819 – 11 Şubat 1868), Fransız fizikçi. Kendi icadı olan Foucault sarkacı (Dünya'nın kendi çevresinde dönmesinin etkisini gösteren bir düzenek) ve jiroskop araçlarıyla tanınır. Ayrıca ışık hızının ilk hassas ölçümlerinden birini gerçekleştirmiş (bulduğu değer bugün kabul edilen değerin %99,4'üne eşittir) ve Foucault akımları denen elektromanyetik fenomeni keşfetmiştir. Ay yüzeyindeki Foucault krateri, ismini bu fizikçiden alır.

Optik, elektromagnetizma, fotoğrafçılık ve başka birçok dalda, zamanının en ünlü araştırmacılarından biri olan Leon Foucault, Parisli bir yayımcının oğluydu. 10 yaşındayken babası öldü ve Foucault'yu annesi büyüttü. İyi bir öğrenci olmamasına karşılık, bilimsel yeteneğinin iyi bir cerrah olmasına yeteceğini düşünen annesi, Foucault 13 yaşına bastığında, onu bu konuda eğitecek bir özel öğretmen tuttu. Ne var ki Foucault, kan görmeye ve acı çeken insanlarla karşılaşmaya dayanamıyordu. Bu yüzden cerrah olmadı; tıp okulunda bir mikroskobik anatomi uzmanı olan Dr. Donne ile tanışınca ışık ve optik konularıyla ilgilenmeye başladı.

65.    Tartışma konusu:

ABD’deki halk sağlığı uzmanı (halk sağlıkçısı) sayısının Türkiye’dekinin altı katı olmasının nedenleri (ABD’de yaklaşık 12.500 kişiye bir iken TC’de yaklaşık 50.000 kişiye bir (1994'deki bir doktora çalışmasına göre 500 tıpta uzman toplam 1000 halk sağlıkçımız var idi. 2011'de sayıları 74 olan tıp fakültemizin kaçında halk sağlığı ana bilim dalı var ve bunların kaçı uzmanlık öğrencisi alıyor bilmiyorum. 2012'de bunlardan 50'sinde halk sağlığı anabilim dalı olduğunu ve uzmanlık öğrencisi alabilecek kadar eski olduğunu saptamıştım. Uzmanlık, doktara ve masterler dahil bu bilim dallarından yılda 50-60 civarında halk sağlıkçı çıksa 2014 yılı sonunda yaklaşık 1500 halk sağlıkçımız olduğu düşünülebilir, ki ABD rakamından 4 kat daha düşük bir orandır) (bkz. http://www.apha.org/about/membership/).

66.    1971 Haziranında Hacettepe Tıp Fakültesi birinci sınıf (hazırlık) öğrencisi iken bizlere Amerikan üniversiteleri ve Johns Hopkins Tıp Fakültesi (The Johns Hopkins University School of Medicine) ile ilgili filmli bir tanıtım yapılmıştı. John Hopkins Tıp Fakültesi’nin A.B.D’nin lisans düzeyinde eğitim veren ilk karma tıp fakültesi (1889’deki hastane açılışından dört yıl sonra) ve Halk Sağlığı Okulu’nun (Scool of Public Health) da (1916) A.B.D’nin ilk halk sağlığı okulu olduğunu o yıllarda da bugüne kadar da bilmiyordum, ama hiç unutmadığım bir şey var: Johns Hopkins Halk Sağlığı Okulu’nun Sağlık Hukuk ile ilgili bir eğitim programı vardı (bkz. http://www.jhsph.edu/research/centers-and-institutes/center-for-law-and-the-publics-health/). Başka hangi konularda diploma ve eğitim programları var, hiç merak edeniniz oldu mu?

67.    Halk sağlığı anabilim dalları araştırma görevlilerine seminer konusu: ABD’de lisans öncesi, lisans ve lisansüstü halk sağlığı eğitimi konuları, eğitim programları (kabul ettiği öğrenci çeşidi ) ve halk sağlığının alt (yan) bilim ve (yeni) uzmanlık alanları.

68.    Bilindiği gibi 30 Mart 2014 tarihinde yerel (belediye) seçimleri var. Aşağıda olduğu gibi Dünya Sağlık Örgütü dokümanlarında listelendiği gibi belediye hizmetlerinin çoğu halk sağlığının çevre sağlığı alanına ait veya ilgilendiren hizmetler. Bir belediye başkanı seçerken sizi dört yıl ve hatta yaptığı yatırım ve aldığı kararlarla sizin ve ailenizin ve de doğmamış kuşakların yaşamını ve haklarını ilgilendiren bir seçim yapıyoruz. Ve, “Ne sen bunun farkındasın, ne polis farkında. ”

Çevre Sağlığının Temel Konuları

1.     Atık Yönetimi ve Toprak Kirliliği

2.     Besin Niteliği ve Güvenliği               

3.     Çevre Sağlığı Politikaları                                                

4.     Çalışanların Sağlığı

5.     Çevre Sağlığı Yönetimi                                                   

6.     Enerji

7.     Gürültü Denetimi               

8.     Hava Niteliği       

9.     İnsan Ekolojisi ve Yerleşimleri

10. İyonlaştırıcı ve İyonlaştırıcı Olmayan Işınım (radyasyon)

11. Kaza ve Yaralanma Denetimi                                                       

12. Su Niteliği

13. Tarım

14. Taşımacılık Yönetimi ve Korunması                                                                                         

15. Toprak Kullanımı Tasarlaması     

16. Turizm ve dinlenme-eğlenme-spor etkinlikleri                                                                           

17. Vektör Denetimi

69.    Halk sağlığı uzmanları arasında eylemli (CHP’de) siyaset yapan benim bildiğim bir tek Uğur Cilasun var. Belediye Hizmetlerinde görev alan bildiğim tek halk sağlığı uzmanı ise Ferruh Yavuz var (Bir dönem Çankaya Belediye’sinde çalıştığını biliyorum). Mesleğin bu alanında da bilgi fakiriyiz. Bilindiği üzere en azından doçent ve profesör kademesinin siyaset yasağı yok. Ha, profesör deyince, bir de Akdeniz Üniversitesi eski rektörü genel cerrahi profesörü Dr. Mustafa Akaydın CHP’den Antalya Büyükşehir Belediye Başkanı seçilince Antalya Belediye Başkan Yardımcısı olan aynı üniversiteden çalışma arkadaşım ve kardeşim halk sağlığı Profesörü Dr. Mehmet Aktekin var. Bilmem şimdi hangi görev(ler)de(ler)?

13.02.2014