Yayın Bilgisi: Gürsoy U. Bir Çimento Fabrikası Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporunun Sağlık Etki Değerlendirmesi. 17. Ulusal Halk Sağlığı Kongre Kitabı. Edirne: 20-14 Ekim 2014;466.

BİR ÇİMENTO FABRİKASI ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORUNUN SAĞLIK ETKİ DEĞERLENDİRMESİ

Umur Gürsoy[1]

Giriş ve Amaç

Çevre ve Sağlık mevzuatımızda Risk Analizinin Risk Değerlendirmesi aşamasını zorlaştıran ve neredeyse bütün bilişsel bias listelerini (list of cognitive biases) içeren tehlikeli bir yan tutma (bias) vardır.¹ Muazzam bir Pareto Optimalliğine² (halk zararına şirket iyiliği) ve mesleki yetki gaspına yol açan bu biasın kaynağı Çevresel Etki Değerlendirme Yönetmeliği ve İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik’dir. 1995 yılında yürürlüğe giren son Gayri Sıhhi Müessese(GSM)ler Yönetmeliği yerine 2005’te uygulamaya konulan İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik (İAÇRİY)’in Gayri Sıhhi Müesseseler Madde 6- son paragrafına göre: “Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED)Yönetmeliği ekindeki listede yer alan işletmelerle, birinci sınıf gayrisıhhî müessese grubunda yer alan işletmelerin aynı olması durumunda, yetkili idareler ruhsat verirken Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) dosyasında yer alan belgelere göre işlem yapar.”; Madde 16’ya göre ise: “… ÇED raporu düzenlenmesi gereken tesislerde bu rapordaki mesafeler esas alınır.” ve 2007’deki değişik haliyle Madde 19’e göre “Çevresel Etki Değerlendirmesi raporu düzenlenmesi gereken tesisler için düzenlenen Çevresel Etki Değerlendirmesi olumlu belgesi ve raporu, yer seçimi ve tesis kurma izni yerine geçer.” denilmektedir.³

Bu sunumda (sunum) Çevre ve Şehircilik Bakanlığından (Bakanlık) ÇED UYGUN kararı almış ve fakat bu kararı mahkemece iptali temyiz ve yüksek mahkeme kararları ile kesinleşmiş bir çimento fabrikasının kesinleşmiş ÇED raporu dosyası, fabrikanın olası doğrudan sağlık etkileri bakımından incelenerek ÇED raporunun; GSM “Yer seçim İzni (YSİ)” ve ‘Sağlık Koruma Bandı Mesafesi (SKBM)’ yerine geçmesinin çevre sağlığı sakıncalarının daha anlaşılır ve bilimsel hale getirilmesi amaçlanmıştır. Böylece, iktidarların “…hukuki biçimciliğin … arkasına sığınarak” halkı sömürmesi ve baskı altına alması bilimsel yönden incelenecektir.⁴ Raporun yürürlükteki ÇED ve GSM mevzuatı yönünden genel hukuki yetki, meslek ve bilim alanı gasplarının inceleneceği genel değerlendirmesi, çevre sağlığı politikaları ve etiği yönünden değerlendirilmesi ile dolaylı sağlık etkileri değerlendirmesi başka sunumlara konu olmak üzere kapsam dışında bırakılmıştır.

Gereç ve Yöntem:

Bildirimiz, bir kişi tarafından yapılan ve resmi onay almış ve fakat mahkemede bilirkişi raporlarına dayanılarak iptal edilmiş çimento fabrikasının yapılmasına izin veren ÇED raporuyla olası halk sağlığı etkileri arasındaki ilişkinin araştırıldığı; tek bir araştırmacı tarafından yapılan tanımlayıcı bir çevre sağlığı olgu sunumudur.⁵

Sunum, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (bakanlık)’nın 31.08.2009 tarih ve 1761 sayılı kararı ile “OLUMLU” bulunan İspanyol Essentium Grubu Universal Çimento San. A.Ş.’ye ait Osmaniye İli Kadirli İlçesi Aşağı Bozkuyu Köyü sınırları içerisinde yapılmak istenen Osmaniye-Kadirli Çimento Fabrikası’nın Haziran 2009 tarihli, ekleri ile 720 sayfa tutan nihai (kesinleşmiş) ÇED Raporunun CD kopyasının okunması yoluyla yapılmış tanımlayıcı bir çalışmadır.^6,7,8,9 Bu bağlamda ulaşılabilen internet kaynakları, Google Earth, bireysel dilekçeler, bakanlığın ÇED OLUMLU kararına karşı açılan yürütmenin durdurulması ve iptali istemli davada atanan ikinci bilirkişi heyetine saha keşfi sırasında sunduğumuz halk sağlığı değerlendirmesi, mahkemenin “ÇED iptal” kararı ile kişisel yazışma ve görüşmelerden yararlanılmıştır.^{10,11,12,13,14}

Bulgular:

Sunumda Bakanlıkça verilen “uygun” kararı mahkeme kararı ile iptal edilen ÇED raporunda halk sağlığını doğrudan tehdit eden önemli bulduğumuz eksik ve hatalarından amaçlar doğrultusunda kısaca söz edilecektir.

ÇED Raporunu Hazırlayan Meslekler:

Yatırımcı adına “yapmak istediği işletme projesinin çevreye olabilecek olumlu ve olumsuz etkilerinin belirlenmesinde, olumsuz yöndeki etkilerin önlenmesi ya da çevreye zarar vermeyecek ölçüde en aza indirilmesi için alınacak önlemlerin, seçilen yer ile teknoloji alternatiflerinin belirlenerek değerlendirilmesinde ve projelerin uygulanmasının izlenmesi ve kontrolünde sürdürülecek çalışmaları”n beyan edildiği rapor iki çevre, bir makine, bir meteoroloji, bir ziraat mühendisi ile bir biyolog tarafından hazırlanmıştır.^15,16

Eksik ve Yanlış Beyanlar:

İşletmeye, 19 Kasım 2007’ tarihinde 1378 sayılı ÇED Olumlu kararı ile sunumda incelenen olguya 5 km kadar yakın başka bir yer için verilen 1. (ilk) YSİ ve Nihai ÇED Raporu, yöre çevrecileri ve köylülerinin açtıkları dava ‘yürütmenin durdurulması ve iptali’ kararı ile sonuçlanmıştır.^17,18 Bu dava nedeniyle (hukuki sorun) işletme biraz daha farklı bir yer için bir kez daha (ikinci kez) Çevresel etki değerlendirmesi başvurusu yapmış fakat bu yeni yer seçimi de Orman İşletme Şefliği’nin itirazı sonucu kabul edilmeyince yatırımcı şirket üçüncü kez, olgu sunumumuzda Nihai ÇED dosyası incelenen yere ÇED başvurusunu yapmıştır.¹⁹ Bu son başvuruya verilen bakanlığın 31.08.2009 tarih ve 1761 sayılı kararı ile tekrar “ÇED OLUMLU” kararı da Adana 2. İdare Mahkemesi’nce iptal edilmiş; bakanlığın iptal kararına yüksek mahkemede yaptığı itirazlar da iptal kararı lehinde sonuçlanmıştır.^7,14

Nihai ÇED raporu hakkında şube müdürü (vekili) dahil tamamı meslek okulu niteliğindeki dört yıllık Sağlık Meslek Lisesi mezunu çevre sağlığı teknisyenlerinden oluşmuş Gıda kontrol ve Çevre Sağlığı Şubesi personeli tarafından oluşturulmuş “Yasa ve yönetmeliklere uygun olmak kaydıyla yapılmasında sakınca yoktur” şeklindeki ‘resmi görüş’; ve pratisyen hekim olan sağlık müdürünce (vekili) imzalanmıştır.²⁰ Ancak, diğer kurumların çoğunun olumlu görüş yazıları konulmuşken; kendi kendini çürüten ve önemli bir hukuki engel doğuracağı başından belli olan böyle bir görüşü içeren sağlık müdürlüğü görüşünü içeren bu resmi yazı, ÇED Raporu dosyası ekine konulmamıştır.

Raporun Özel formatında bakanlık tarafından istenen “Proje Kapsamında İnşaat ve İşletme Döneminde İnsan Sağlığı ve Çevre Açısından Riskli ve Tehlikeli Olanlar, Alınacak Önlemler” başlığında bölgenin sağlık durumu ile ilgili herhangi bir bilgi istenmemiştir.²¹

Raporda yörenin sağlık durumu ile ilgili tek bilgi ilin 2008 nüfus hareketleri, il nüfusunun ilçelere göre şehir ve köy toplamlarının cinse göre dağılımı ve işletme alanına en yakın iki köyün toplam nüfuslarının cinslere dağılımıdır. Buna karşılık keçi sayıları ve arı kovanları dahil ildeki hayvancılık ve bitki tarımı ile ilgi bilgiler raporda daha ayrıntılı olarak verilmiştir.²²

ÇED raporunun yakıtlarla ilgili bir çok yerinde “eski araba lastikleri, şehir çöpleri, vb. gibi şeyler yakılarak kullanılmaktadır….atık yağ,atık yağ kömür kombinasyonları, hurda lastik ve petrokok kullanımı da önemli ölçüde artmıştır” vb. denerek çimento fabrikalarında atık (çöp, petrokok) yakılabileceği itiraf edilmektedir.²³

Raporda ÇED kapsamında herhangi bir hammadde sahası beyanın bulunulmamaktadır.²⁴ Bununla birlikte çimento hammaddesi olan kalker ve kil madenleri doğa gereği bulunduğu ortamdan üretilmesi ve hammadde sahalarının maksimum 40-50 km’lik çap içinde olması gerekmektedir.²⁵ Bu işletmenin çevresinde işletmeden doğrudan bağımsız ama nedensellik ilişkisi oluşturan önemli bir taş ocağı madenciliği faaliyetlerinin beraberinde getirecektir. Nitekim aynı yatırımcının aynı şirkete hazırlattığı ve yöredeki 1. ÇED başvurusunda 4 adet Kalker, 3 adet kil ve 1 adet de pomza taşı ocağı için ortak ÇED başvurusu yapmıştı.²⁶ Raporu uygun bulan otorite kümülatif etki ve domino etkilerini hesaba katmamaktadır.

Bilenenlerin ışığında emisyonları bertaraf eden bir teknolojinin bulunmadığı ÇED raporu Tablo 101-2-3 (Tablo 40-1-2)’den anlaşılacağı işletme aşamasında atmosfere önemli miktarda azot oksitler (NO_x) salacaktır.²⁷ ÇED raporunda Azot oksit (NO_x) bertarafı ile ilgili bir beyan yoktur. İşletmede salınan azot oksitin tamamı atmosfere verilecektir.

Herhangi bir yerde rüzgârın yıl içinde en fazla estiği (geldiği) yöne hâkim rüzgâr yönü denir.²⁸ İnsan sağlığını korunmasında seçilen yerin yerleşim yerlerinin hâkim rüzgâr yönleri altında yerleşim yeri olmamasına, yani sağlığa zararlı gaz ve duman emisyonlarının köye doğru yayılmaması için yıl boyu en çok esen rüzgârların işletmeden yerleşim yerine doğru esmemesine dikkat edilir. Osmaniye Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar Rüzgar Diyagramı ve Esme Sayılarına Göre Yıllık Rüzgar Diyagramı (Kadirli Meteoroloji İstasyonu) temel alındığında göre özellikle PM ve çöken toz emisyon modellemelerinde olması gereken kirlilik dağılımın tamamen ters yönlere doğru çizildiği ya da yön ve harita oyunlarıyla gözlerden kaçırıldığı kanısı oluşmaktadır.^29,30Örneğin EK: 9 Çimento Fabrikasına Ait Toz Modellemesi Raporu, Sayfa: 48-53’deki işletme aşamasındaki PM Emisyonu dağılımlarını gösteren Şekil 20, 21, 22, 23, 25, 26, 38, 42, 43, 47, 50, 51, 59’daki modellemeleri gösteren şekillerde görülen kirlilik dağılımlarının doğru dağılımları ifade etmediği kanaatindeyiz. İşletme aşamasındaki PM, çöken toz ve SO₂Emisyonu dağılım grafiklerinde kirlilik hâkim rüzgârın estiği yöne göre daha çok kuzey doğu yönüne uzaması gerekirken yerleşim yerlerine kirlilik etkisini az olduğunun ispatlamaya çalışır biçimde tamamen ters yöndeki kirlilik huzmeleri gözlenmektedir. Rapordaki PM kirliliği dağılım yönü sadece ekim ayı (sonbahar) rüzgâr yönüne uymaktadır (Bkz. Şekil 22, Şekil 43, Şekil 64, Şekil 85 ve Şekil 106).

Raporda yakıt olarak kullanılacak ithal kömürün kuru ağırlığının % 36’sı uçucu kül olduğu; “Çimento endüstrisindeki tutulamayan toz kaynakları, ocak veya maden işletmeciliği esnasında gerçekleştirilen madencilik faaliyetleri ve araç trafiği ve çimento üretimi esnasında açıkta depolanan hammadde ve klinker yığınlarıdır” ve tesisten çıkacak SO₂ emisyonunun en fazla “% 50’sinin filtreler vasıtasıyla uzaklaştırılabildiği” beyanlarına rağmen; ÇED yönetmeliğince beyanı istenen ‘Kirleticilerin miktarı’ içinde ‘tutulamayan toz kaynakları’nın ve küldeki radyasyon miktarı, kül uzaklaştırması, bertarafı veya filtreler vasıtasıyla tutulumunun yüzdesi ve filtreler vasıtasıyla uzaklaştırılamayan SO₂ emisyonlarının nasıl uzaklaştırılacağı vb. ÇED raporunda belirtilmemiştir.^31,32 ‘Kül’ sözcüğü raporun tek bir yerinde geçmektedir.³³

İşletmenin hammadde ihtiyacı için çalıştırılacak taş ocakları veya maden işletmeciliği esnasında gerçekleştirilen madencilik faaliyetleri ve araç trafiği ve çimento üretimi esnasında açıkta depolanan hammadde ve klinker yığınlarından kaynaklanacak olan uçucu maddelerin miktarı da raporda belirtilmemiştir.

Sağlığı Koruma Bandı Mesafesi

İşletmenin ÇED raporu kapsamında inceleme komisyonunca uygun bulanan Sağlığı Koruma Bandı işletmenin batı ve güney sınırında 100 metre ve kuzey ve doğu yönünde ise 50 metredir.³⁴2008 verilerine göre İşletme alanının 350 metre güneyinde 270 nüfuslu bir köy; 200 metre kuzey batısında ise Köyyeri Köyünün Murtlutepe Mahallesi (son düzenlemelerle Aşağı Bozkuyu Belediyesi Murtlu Mahallesi) ve 850 metre kuzeyinde 661 kişi nüfuslu bir köy vardır. İşletme yönündeki köylerin son meskenlerinin işletmeye uzaklığının komisyon ve il müdürlüklerince yerinde ölçülüp ölçülmediğinin kanıtı veya ölçümlerin kaynağı ÇED raporunda belirtilmemiştir (Bkz. Tesis Alanına Ait Jeolojik Harita).^35,36

Hava kirliliği:

ÇED Raporunun “Proje Yeri ve Etki Alanının Mevcut Kirlilik Yükünün Belirlenmesi, Etki Alanı İçerisindeki Toprak, Hava ve Su vb. Kirlilik Açısından Analizlerinin Yapılarak Değerlendirilmesi” bölümünün ‘Atmosferik Kirlenme’ alt başlığında

“İl genelinde büyük sanayi tesisleri olmadığından hava kirliliği önemli boyutlarda” olmadığı; ‘Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği’ alt başlığında ise “Osmaniye ilinde aşırı hava kirliliğine neden olacak sanayi tesisi bulunmadığı” beyan edilmiştir.³⁷ Oysa İl merkezinde sadece PM₁₀ ve SO₂ ölçümü yapan bir otomatik hava kalitesi izleme istasyonundan başka noktasında ve başka hava kirliliği parametresi ölçümü yapılmayan Osmaniye merkezli 50 ve 30 km yarıçaplı alan içinde kentin hâkim rüzgâr yönü altında kalan ve iki çimento fabrikası, inşaat halinde bir termik santral ile hurda eriterek demir çelik üretim tesisleri ve çimento fabrikaları ile dolu üç ağır ölçekli organize sanayi bölgesi (İskenderun 1 ve 2 ve Osmaniye), cevherden üretim yapan bir demirçelik fabrikası (İSDEMİR), İki petrol dolum ve depolama tesisi (Ceyhan ve Dörtyol BOTAŞ) ve İskenderun Serbest Bölgesi ile 1600 MWe kurulu gücünde Yumurtalık Sugözü kömürlü termik santralı bulunmaktadır. Söz konusu yarıçap içinde bir adet çimento fabrikası, bir adet 882 MWe kurulu gücünde doğalgazlı elektrik santralı ve bir adet çimento fabrikasını inşaatı sürmektedir. Bu yöreye yapılmak istenen 13.327 MWe kurulu gücündeki 17 adet kömürlü ve doğalgazlı termik santrallara lisan izni verilmiş ve bunlardan 8’inin kümülatif etki sebebine dayalı “Üretim lisansı iptal davaları “ kazanılmış, lisansları iptal edilmiştir. Lisans almış 7 adet ve lisans bekleyen 15 adet olmak üzere toplam 22 adet daha termik santralle birlikte Mersin-Adana-Hatay sahil şeridinde çoğunluğu İskenderun körfezinde olmak üzere planlanan 30 adet termik santral” vardır.³⁸

ÇED Raporunda EK: 9- (ekin sayfa No: 24; ÇED rapor sayfa No: 423) da inşaat ve işletme süresince PM oranlarının 2014 yılında dahi izin verilen değeri geçmeyeceği; işletmenin gelecekteki yönetmelik değerlerine uyulacağı beyan edilmiştir.³⁹ İşletme yer seçim noktasında hava kirliliği ölçümü yapmamıştır. En yakın hava kalitesi izleme istasyonu işletmenin kuzey doğu yönünden (işletme Osmaniye’nin güney doğusunda ve hakim rüzgarlarının dışında kalmaktadır) kuş uçuşu 20 km uzağındaki Osmaniye’dedir.^40,41 Rapor kapsamında saatlik, günlük, aylık, mevsimlik ve yıllık kirletici konsantrasyonlarının hesabında Industrial Source Complex Short Term-ISCST3 kullanıldığı beyan edilmektedir.⁴² Ancak programa, U.S. Environmental Protection Agency Tarafından Verilen Emisyon Faktörleri Doğrultusunda Tesis İçin Hesap Edilen Kütlesel Debi Değerleri ve diğer veriler girilerek bulunan sonuçlar tarafımızdan sağlanmamıştır.⁴³

İşletme ÇED raporu Uygun kararını 2009 yılı içerisinde aldığı için hava kirliliği yönetmeliği gereği uyması gereken kirlilik sınırları şöyledir:⁴⁴

Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği Geçiş Dönemi ve Nihai Limit Değerler, Değerlendirme ve Uyarı Eşikleri (Değişik: R.G.: 05.05.2009 / 27219)^a
			YILLAR
			2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2019	2024
HAVA KALİTESİ ÖLÇÜTLERİ	Kükürt Dioksit (SO₂)(mikrogram/Metreküp)	Saatlik (bir yılda 24 defadan fazla aşılmaz)	900	820	740	660	580	500	470	350	350
		24 saatlik Kısa Vadeli Sınır (KVS) (bir yılda 3 defadan fazla aşılmaz)	400	370	340	310	280	250	225	125	125
		Kış sezonu ortalaması	250	225	200	175	150	125	20	20	20
		hedef sınır değer-yıllık arit. ort.	60	b	b	b	b	20	20	20	20
		hedef sınır değer kış sezonu ort.	120	b	b	b	b	20	20	20	20
		yıllık Uzun Vadeli Sınır (UVS)	150	b	b	b	b	20	20	20	20
		Uyarı eşiği (24 saatlik ort.)	İlk seviye: 500 µg/m3 İkinci seviye: 850 µg/m3 Üçüncü seviye: 1.100 µg/m3 Dördüncü seviye: 1.500 µg/m3					500 (hava kalitesinin temsili bölgelerinde bütün bir “bölge” veya “alt bölgede” veya en azından 100 km2’de- hangisi küçük ise üç ardışık saatte ölçülür)
	Partikül Madde 10 (PM₁₀) (mikrogram/ Metreküp)	Saatlik (bir yılda 24 defadan fazla aşılmaz)	b	b	b	b	b	b	b	b	b
		24 saatlik Kısa Vadeli Sınır (KVS) (bir yılda 35 defadan fazla aşılmaz)	300	260	220	180	140	100	90	50	50
		Kış sezonu ortalaması	200	178	156	134	112	90		40	40
		Hedef sınır değer-yıllık arit. ort.	b	b	b	b	b	b	b	40	40
		Hedef sınır değer kış sezonu ort.	b	b	b	b	b	b	b	40	40
		Yıllık Uzun Vadeli Sınır (UVS)	150	132	114	96	78	60	56	40	40
		Uyarı eşiği (24 saatlik ort.)	İlk seviye: 260 µg/m³İkinci seviye: 400 µg/m3 Üçüncü seviye: 520 µg/m3 Dördüncü seviye: 650 µg/m3
	Azot Dioksit (NO₂) (mikrogram/ Metreküp)	Saatlik (bir yılda 18 defadan fazla aşılmaz)	b	b	b	b	b	300	290	250	200
		24 saatlik Kısa Vadeli Sınır (KVS)	300	260	220	180	140	100	b	b	b
		Kış sezonu ortalaması	b	b	b	b	b	b	b	b	b
		Hedef sınır değer-yıllık arit. ort.	b	b	b	b	b	b	b	b	b
		Hedef sınır değer kış sezonu ort.	b	b	b	b	b	b	b	b	b
		Yıllık Uzun Vadeli Sınır (UVS)	100	92	84	76	68	60	58	50	40
		Uyarı eşiği (24 saatlik ort.)	400 (hava kalitesinin temsili bölgelerinde bütün bir “bölge” veya “alt bölgede” veya en azından 100 km2’de- hangisi küçük ise üç ardışık saatte ölçülür)
^a 6 Haziran 2008 tarih ve 26898 sayılı Resmî Gazetede yayımlanan Hava Kalitesi Değerlendirme Yönetmeliği'ne göre tarafımızdan hesaplanmıştır.^BYönetmelikte herhangi bir değer belirtilmemiştir.

Sonuç ve Öneriler:

Klinik olgu sunumlarına (vaka takdimleri) göre ülkemizde örneği az görülen çevre sağlığı olgu sunumları, çoğunlukla belirli bir çevresel sunuklukla gözlenen bir etki arasındaki bir ilişkinin ayrıntılı klinik değerlendirmelerine ve birey(ler)in geçmişlerine dayalı olarak araştırıldığı tek bir birey veya küçük bir araştırma grubu tarafından yapılanan tanımlayıcı çalışmalardır. Yeni hastalık nedenlerinin belirlenmesine neden olmasalar da, eğer hastalık veya sunukluk nispeten nadir ise belirli hipotezler kurulmasına ve biyolojik olarak anlamlı bağlantılara işaret etme olasılığı daha yüksektir.⁴⁵ Halk sağlığında (çevre sağlığı) böyle olgu sunumları, belirli bir (çevresel) sunuklukla (işletme) gözlenen toplumsal etkiler arasındaki ilişkinin araştırıldığı çalışmalar olabileceği gibi, özellikle Türkiye gibi görece demokratik kanallarının açtığı iktidar gücünü hatalı yorumlayarak yapılan demokratik olmayan mevzuat değişiklikleri veya yargının bağımsızlığının yitirildiği her türlü müdahale nedeniyle ortaya çıkan belirli bir (çevresel) sunukluk ile gözlenen (olası) toplumsal etkiler arasındaki ilişkinin teme ve ara nedenlerinin de araştırıldığı tanımlayıcı çalışmaları da içermelidir.

Bu bağlamda örneğimizdeki gibi bir çevre sağlığı olgu sunumu böyle bir mevzuatın ve çevre sağlığı örgütlenmesinin eksiklerinin düzeltilmesi veya ortadan kaldırılması için gerekli kanıta dayalı bilgilerin oluşmasını ve çevre sağlığı savunuculuğunda gerekli hukuki bilirkişi metinlerinin oluşmasını sağlarlar.¹³

Endüstriyel insan işleri, içerdikleri sağlık zararı olasılıklarının saf ve birbirinden ayrıksı olmayışı, içi içe girmişliği ve karmaşıklığı ile Pareto Optimalliğine² (halk zararına şirket iyiliği) ve mesleki yetki gaspına yol açmaya çok uygundurlar. Özellikle havaya ve oradan da toprağa ve suya çevresel kirletici etkilerin sağlık zararları, genellikle, toplum bireylerinin yaşam biçimini, sigara içme alışkanlıklarını; beslenme, yaşa ve cinse (kadın-erkek) ait davranışların farklılıkları; ilaç kullanımı, sosyoekonomik durum (yoksullar çevre sorunlarından daha çok etkilenirler); başka nedenlere bağlı iç ve dış ortam hava kirliliği; işyerindeki sunuk kalınmalar; doğal ve tıbbi ışınım ve su kirliliğini içine alan çevresel etkenlerin bir karmasıdır.⁴⁶ 17 temel başlık, onlarca alt başlık altında incelenen çevre sağlığını ilgilendiren bazıları ülkemizde tanımlanmamış başta halk sağlıkçılar ve hekimler olmak üzere 75 meslek vardır.⁴⁷ İncelediğimiz ÇED raporunu bu mesleklerden sadece beşinin üyeleri hazırlamışlardır. Bu diğer çevre sağlığı mesleklerinin yetkilerinin gasp edilmesidir.

Hava Kirliliği ve Sağlığı Koruma Bandı Mesafesi

ÇED Raporuna göre işletme halinde ÇED raporunun kabul edildiği yıl itibarıyla (2009) için Yönetmelikte verilen sınır değerleri hiçbir ölçütte aşmayan işletme; yönetmelikte saatlik sınır değeri belirtilmeyen PM₁₀sınır değerlerinde 100 mikrogram/m³ olan 24 saatlik Kısa Vadeli Sınır değerde 2014’den itibaren A. Bozkuyu, 2019’da Köyyeri ve Murtlutepe mahallesinde; 200 mikrogr/m³ olan NO₂ saatlik sınır değeri de 2024 yılından itibaren A. Bozkuyu’da aşmaya başlayacağı anlaşılmaktadır (bkz. Tablo 40, 41, 42).⁴⁸

Tablo 40 İşletme Aşamasında Aşağıbozkuyu Köyü’ nde Görülmesi Muhtemel Hava Kirlenmesine Katkı Değerleri

Parametre Saatlik 8 Saatlik 24 Saatlik Aylık Yıllık

PM 675,67 μg/m³ 310,72 μg/m³ 120,01 μg/m³ 23,54 μg/m³ 16,34 μg/m³

Çöken Toz 35,59 mg/m^2/saat 401,07 mg/m^2/gün 188,24 mg/m^2/gün 60,45 mg/m^2/gün 16,83 mg/m^2/gün

NOx 240,32 μg/m³ 49,14 μg/m³ 16,51 μg/m³ 4,79 μg/m³ 1,51 μg/m³

SO2 67,17 μg/m³ 13,74 μg/m³ 4,61 μg/m³ 1,34 μg/m³ 0,42 μg/m³

CO 302,15 μg/m³ 61,79 μg/m³ 20,75 μg/m³ 6,02 μg/m³ 1,89 μg/m³

Tablo 41 İşletme Aşamasında Köyyeri Köyü’ nde Görülmesi Muhtemel Hava Kirlenmesine Katkı Değerleri

Parametre Saatlik 8 Saatlik 24 Saatlik Aylık Yıllık

PM 684,22 μg/m³ 221,73 μg/m³ 73,91 μg/m³ 9,00 μg/m³ 3,59 μg/m³

Çöken Toz 32,37 mg/m^2/saat 250,86 mg/m^2/gün 83,62 mg/m^2/gün 9,91 mg/m^2/gün 2,11 mg/m^2/gün

NOx 113,39 μg/m³ 14,17 μg/m³ 4,93 μg/m³ 0,31 μg/m³ 0,03 μg/m³

SO2 31,69 μg/m³ 3,96 μg/m³ 1,38 μg/m³ 0,09 μg/m³ 0,01 μg/m³

CO 142,57 μg/m³ 17,82 μg/m³ 6,20 μg/m³ 0,39 μg/m³ 0,04 μg/m³

Tablo 42 İşletme Aşamasında Murtlutepe Mahallesi’nde Görülmesi Muhtemel Hava Kirlenmesine Katkı Değerleri

Parametre Saatlik 8 Saatlik 24 Saatlik Aylık Yıllık

PM 785,83 μg/m³ 165,92 μg/m³ 80,81 μg/m³ 11,49 μg/m³ 5,33 μg/m³

Çöken Toz 48,41 mg/m^2/saat 323,01 mg/m^2/gün 141,99 mg/m^2/gün 14,36 mg/m^2/gün 4,09 mg/m^2/gün

NOx 102,39 μg/m³ 12,80 μg/m³ 4,27 μg/m³ 0,24 μg/m³ 0,04 μg/m³

SO2 28,62 μg/m³ 3,58 μg/m³ 1,19 μg/m³ 0,07 μg/m³ 0,01 μg/m³

CO 128,73 μg/m³ 16,09 μg/m³ 5,36 μg/m³ 0,30 μg/m³ 0,05 μg/m³

Aynı şekilde EK: 9- Çimento Fabrikasına Ait Toz Modellemesi Raporu, Sayfa: 51’deki veriler çok düşündürücüdür. Yönetmelikte örneğin yılda 35 defadan fazla aşılmayacağı belirtilen PM₁₀’de, 2019 yılında uygulamaya girecek yönetmelik sınır değerinin 24 saatlik vadede 35 defa değil 19 defa aşılacağı beyan edilmektedir, ama aşılma miktarı 01.01.2019 tarihinden sonra izin verilen 50 mikrogramın değerin en yüksek değerde 4,78 katı, aşılan günler ortalamasında da (133,23 mikrogram/m³) 2,66 katı değerdedir.⁴⁹

Bu doz yetişkin sağlamlarda yapmadığı öldürücü etkiyi çocuklarda ve hastalarda ve astım benzeri süreğen hastalığı olan duyarlı bedenlerde ve evcil ve yabanıl hayvanlarda yapabilir. Ayrıca saatlik ortalaması yönetmelik değerinin çok üzerinde olan ve 24 saat sürekliliği olan bir emisyon değerlerinin aylık ve yıllık değerlerinin nasıl böyle az olabildiği akla matematik oyunlarla gerçeğin gizlenme ihtimalini düşündürtmektedir. Kâğıt üzerinde ve masa başındaki bu sayıların canlı vücudundaki etkilerini ancak bu konuda uzmanlaşmış bir hekim anlayabilir; mühendisler değil.

ÇED raporu düzenlenmesi gereken tesislerde ÇED raporu UYGUN kararı, GSM mevzuatında yer seçim izni yerine geçerken sağlığı koruma bandı da sanayi bölgesi sınırı esas alınarak ÇED raporundaki bilgiler temel alınarak tespit edilir.²Arazi parseli içindeki fabrika inşaat planına bakılırsa, bu mesafe değil hava kirliliği açısından; tesisin eşdeğer gürültü düzeyi olarak beyan edilen uzaklıklar açısından dahi binanın araziye zor sığdığı ve köyün arazilerine ve en yakın yerleşim yerlerine mutlaka yakın olacaktır. Oysa her ne kadar yasal olarak “sanayi, tarım ve diğer işyerleri ile her türlü işletmelerin, işyeri açma ve çalışma ruhsatlarının verilmesi işlerinin basitleştirilmesi ve kolaylaştırılması amaçlanmış” olsa da “Faaliyeti sırasında çevresinde bulunanlara biyolojik, kimyasal, fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden az veya çok zarar veren veya vermesi muhtemel olan ya da doğal kaynakların kirlenmesine sebep olabilecek” ve “meskenlerden mutlaka uzak bulundurulmaları gereken” Birinci sınıf gayrisıhhî müessese olan çimento fabrikasının, neredeyse mesken izini verilecek alanlara bitişik nizamda yapılmak istendiği anlaşılmaktadır.^2,50

Türkiye’de 6-14 Yaş arası toplumda astım görülme sıklığı yüksektir. Adana-Osmaniye, bu yaş grubunda Türkiye’de en yüksek astımlı oranına sahiptir (% 22,7).^51,52,53ÇED raporunda yaş gruplarına göre köylerin nüfusları, en çok görülen hastalık ve ölümlülük istatistikleri, sigara içme oranı, etki alını içindeki toplumun günlük zaman özellikleri (time-activity profile) ve tarımda iktisaden faal nüfus oranı gibi veriler ÇED raporunda beyan edilmemiştir.

Hava Kalitesi Kontrol Yönetmeliği geçiş değerlerine göre 2014 yılında doğan bebek için zararlı olacak fabrikanın daha önce doğanlar için zararsız olacağı kabul edilmektedir. Hastalık yükü incelemelerindeki etik sorular en çok da bu durumlar için geçerlidir: Çimento tozu ile boğulmayı bir yaşında mı isterdiniz, yoksa solunum işlevlerinizdeki yeti yitiminizi 20 ya da 70 yaşınızda mı kaybetmeyi yeğlerdiniz? Yaşamı ilgilendiren konularda matematik ortalamalar her zaman iyi bir karşılaştırma ve sınır değer oluşturmazlar. Örneğin yönetmelikte hukuki biçimciliğin belirtisi olan saatlik sınır değer konmayan PM₁₀ ölçütünü saatlik ölçüm değer tahmini A. Bozkuyu’da 675,67 μg/m³, Köyyeri’nde 684,22 μg/m³, Murtlutepe’de 785,83 μg/m³olarak beyan edilmektedir. Saatlik ölçümü bu kadar yüksek çıkan ve üç vardiya çalışacak bir işletmenin 24 saatlik ve yıllık ortalamalarının beyan edilen ölçümler kadar küçük olması güven uyandırmamaktadır (bkz. Tablo 40,41,42). Örn. ÇED raporu Ek: 9 sayfa 192’de verilen tabloda Murtlutepe Mahallesi için saatlik 785,83 mikrogram/m³ ve 24 saatlik ortalamada 80 mikrogram/m³ olarak verilen PM₁₀kirlilik katkısını miktarının günde üç vardiya çalışması tasarlanan fabrika için yıllık katkısının birden 3,59 mikrogram/m³’e nasıl düştüğü anlaşılmamıştır.

ÇED Raporunda işletmenin inşaat aşamasının 24 ay süreceği beyan edilmektedir.⁵⁴ Bu durumda ÇED özel formatında hava kalitesi yönetmeliği açısından 2009’dan ziyade 2011 sınır değerlerine uyması istenmelidir.

Bir çimento fabrikasında bir ton çimento elde etmek için 6 gigajul eşdeğeri yakıt (taşımacılık ve diğer ihtiyaçlar için olan enerji dahil), 1,5 ton hammadde ve 0,3 ton hava kullanılır ve havaya 0,94 ton karbondioksit salınır. Asıl çevre zararı işletme ve taşımacılığa bağlı olan enerji yakıtları ve toz nedeniyledir. Çimento fabrikaları dünya küresel enerji tüketimini %2’sinden ve insan eli ile yapılan CO₂ salınımının % 5’inden sorumludur. Avrupa çimento fabrikaları % 42 oranında fosil yakıt dışı yakıtları kullanırlar. Avrupa çimento fabrikaları % 42 oranında fosil yakıt dışı yakıtları kullanırlar.⁵⁵ 1998 Ekiminde yapılan düzenlemelerle Avrupa Birliği mevzuatı da çimento fabrikalarında şehir çöplerinin yanmasına izin vermektedir.^55,56,57 Ülkemizde çimento fabrikalarının 2010 yılında 261.000 ton fiili atık kullanımından, 177.000 ton petrokok tasarrufu sağlandığı belirtilmektedir. Ayrıca, 2010 yılında büyük bir kısmını arıtma çamurlarının oluşturduğu 105.261 ton tehlikesiz atık çimento fabrikalarında alternatif hammadde olarak, 261.000 ton 2010 yılında atıkların enerji amaçlı olarak yakılmıştır.⁵⁸

“Yılda 330 gün çalışılacak” ve “günlük yakıt ihtiyacı yaklaşık 620 ton/gün olacak” olan fabrikadan Tablo: 4- verilerine göre 0-5 cm halinde yakılacak kömürden çıkacak küllerin tamamının kuru bazda % 36 miktarındaki uçucu madde halinde baca(ların)dan vb atılacağını varsayarak fabrika bacalarından günde 126 ton, yılda ise 41580 ton külün önlem alınmadan atmosfere saçılacağı tarafımızdan hesaplanmıştır.⁵⁹ Raporun 177’inci sayfasındaki Yakıt türleri hakkındaki bir başka bölümde de “yüksek kalorili ve % 5 kükürt oranını geçmeyecek şekilde ithal kömür kullanılacağı” ve “Kömürün yanması sonucu kalan kül ve % 5’in altında kalan kükürt klinker bölgesinde kalmaktadır. Yakıtın yanması sonucu kül katı atık ve kükürt emisyonu baca gazı olarak dışarı atılmamakta ve yönetmelik sınır değerlerin altında kalmaktadır” denmesine rağmen Toz Modelleme raporunun “Emisyon Kütlesel Debileri” başlığında 35-37 sayfalarında belirtilen PM (katı madde) miktarı bunu yalanlamaktadır:⁶⁰ “Emisyon kaynağından çıkan kirletici maddelerin kütlesel debileri;

- Partiküler madde (PM) için 47,98 kg/saat,

- Kükürt dioksit (SO2) için 104,47 kg/saat,

- Azot oksit (NOx) için 373,78 kg/saat

- Karbon monooksit (CO) için 469,95 kg/saat’tir.”⁶¹

Torbalı baca sistemi ile atmosfere salınacak partikül maddelerin saatteki miktarlarından hareketle bacadan atılacak PM şeklindeki kül miktarını en azından günde 177 kg, yılda 58,6 ton olacağı hesaplanabilir. Günlük yakılacağı beyan edilen ithal kömür cinsinden kömür miktarının (620 ton) yaklaşık % 0,028’ine karşılık gelen beyan edilen günlük partikül madde debisi inandırıcı olmaktan uzak olmakla birlikte açığa çıkacak % 36 oranındaki uçucu maddenin (günlük 126 ton) kalanının (126 000-177=125 823 kg) nasıl yok edileceği raporda belirtilmemektedir.

Emisyon miktarları ve kirlilik yapıcılığı göreceli olarak daha az olan SO₂, NO₂ ve CO modellemeleri ise her nasılsa rüzgâr yönlerini daha doğru örneklemektedir. ÇED raporu Hava ve toz modellemesinde kirliliğin yerleşim yerlerine dağılmadığı görüntüsü vermek için rüzgâr yönü neredeyse ters yüz edilmiştir.

Çimento fabrikaları Fosil yakıtları nedeniyle çevre sağlığı risk analizinde risk uzayının en riskli parçasına giren gözlemlenemez ve denetlenemez riskler sınıfına girerler.⁶² Bu sınıftaki riskler: Tehlikeyle karşılaşanlarca daha önceden tanınmayan ve gözlenemeyen; bilimin yeterince tanımadığı; yeni ve etkileri geç ortaya çıkan riskin denetlenemezliği nedeniyle korkutucu; dünya çapında felaket yaratıcı; sonuçları öldürücü; hukuka uygun olmayan; kolayca azaltılamayan; gelecek kuşaklar için çok tehlikeli; riskin giderek çoğaldığı ve gönüllü hizmet örgütlenmesinin olmadığı risklerdir.

Ülkemizdeki ÇED ve GSM mevzuatlarının uygun biçimde birleştirilip sadece Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) değil aynı zamanda Sağlık Etkisi Değerlendirmesi (SED) anlamına gelen Gayri Sıhhi Müessese (GSM) değerlendirmesinin olmazsa olmazlaştırılması (eş zamanlı ve veya harmanlanıp mevzuatının birleştirilmesi ile başta halk sağlığı uzmanları olmak üzere hekim ve diğer çevre sağlığı mesleklerinin katılımı ile yapılan izin ve değerlendirme aşamalarıa katılmasının sağlanması) ve ÇED-GSM’nin işletmeye değil; işletmenin ÇED-GSM’ye uydurulması sağlanmalıdır.

Anahtar sözcükler: Çevresel Etki Değerlendirmesi, Gayri Sıhhi Müessese, Yer Seçim İzni, Sağlık Koruma Bandı, Pareto Optimalliği

KAYNAKÇA

1. Wikipedia. List of Cognitive Biases. http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_cognitive_biases. Erişim tarihi: 21.10.2014.

2. Pearce D, Markandya A. Yeşil Ekonomi İçin Mavi Kitap. Çev. Arslan Başer Kafaoğlu. İstanbul; Alan Yayıncılık,1993.

3. İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik. http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/3.5.20059207.pdf. Erişim tarihi: 22.07.2014.

4. Forti A. Giriş. İçinde: Mayor F, Forti A, editörler. Bilim ve İktidar. 4. basım, Ankara: TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları;1997: 7.

5. Committee on Environmental Epidemiology, National Research Council. Case Report. In: Environmental Epidemiology, Volume 2: Use of the Gray Literature and Other Data in Environmental Epidemiology. National Academies Press: 1997:13. Erişim adresi: file:///C:/Users/1/Downloads/5804.pdf. Erişim tarihi:14.07.2014.

9274880.asp. Erişim tarihi: 24.07.20014.

7. ÇED Kararları. http://www.csb.gov.tr/gm/ced/index.php?Sayfa=sayfaicerikhtml&IcId=673&detId=674&ustId=673. Erişim tarihi: 014.07.2014.

8. Osmaniye-Kadirli Çimento Fabrikası’nın Haziran 2009 tarihli Nihai Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu.

9. Environmental Epidemiology, Volume 2: Use of the Gray Literature and Other Data in Environmental Epidemiology. http://www.nap.edu/catalog.php?record_id=5804. Erişim tarihi: 14.07.2014.

10. Gürsoy U. Osmaniye-Kadirli Üniversal Çimento Çimento Fabrikası Özelinde Gayri Sıhhi Müessese Ruhsatlandırmasında Yeri Seçim Aşaması Yerine Geçen Çevresel Etki Değerlendirme Raporlamasının Halk Sağlığı ve Sağlık Mevzuatımız Yönünden Değerlendirilmesi. 21.04.2010 tarihli yayımlanmamış rapor.

11. Schnabe JW, Lohse J. Economic evaluation of dust abatement techniques in the European Cement Industry, A report produced for the European Commission DG XI Contract N° B4-3040/98/000725/MAR/E1, May 1999. http://www.oekopol.de/de/Archiv/Anlagenbezoger%20US/Dustreport/DUSTreport.htm. Erişim tarihi: 14.04.2008.

12. Osmaniye Kastabala Çevre Platformu. http://kastabala80.blogspot.com.tr/. Erişim tarihi: 14.07.2014.

13. World Business Council for Sustainable Development. Environmental and social impact assessment (ESIA) guidelines. April 2005. http://www.wbcsd.org/Pages/EDocument/EDocumentDetails.aspx?ID=13556&NoSearchContextKey=true. Erişim tarihi: 25.07.2014.

14. Adana 2. İdare Mahkemesinin 10.10.2010 tarihli, Esas No:2010/1148; Karar No:2011/1780 sayılı Osmaniye Kadirli Üniversal Çimento Fabrikası ÇED Kararının İptal Kararı Metni. http://kastabala80.blogspot.com.tr/2011/11/osmaniye-kadirli-universal-cimento.html. Erişim tarihi: 25.07.2014.

15. Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği. 03.10.2013 tarihli ve 28784 sayılı Resmi Gazete. http://www.mevzuat.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=7.5.18916&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch=Çevresel%20Etki%20Değerlendirmesi%20Yönetmeliği. Erişim tarihi: 24.07.2014.

16. 7 nolu kaynakçada age: 696.

17. ÇED Raporu EK-1-B Osmaniye İli Merkez İlçesi Kesmeburun Köyü Akyatan Mevkiinde Yer Alan Entegre Çimento Fabrikası İçin 19.11.2007 Tarihli ÇED Olumlu Belgesi. 7 nolu kaynakçada age: 236-8.

18. Adana 2. İdare Mahkemesinin 11.12.2009 tarihli ve 2008/1186 E-2009/1530 K sayılı kararı. http://kastabala80.blogspot.com.tr/2010/02/davayi-kazandik.html. Erişim tarihi: 24.07.2014.

19. Osmaniye Valiliği Defterdarlık Milli Emlak Müdürlüğü Tahsis Başvuru Yazısı. 7 nolu kaynakçada age: 240.

20. Gürsoy U. Aynı müdürlükte 2007-2011 yılları arasında bulaşıcı hastalıklar şube müdür vekili olarak çalışırken yapılan kişisel görüşmeler.

21. 7 nolu kaynakçada age: 230-5. ÇED Raporu. EK-1-A Çimento Fabrikası ÇED Raporu Özel Formatı.

22. 7 nolu kaynakçada age: 175-6.

23. 7 nolu kaynakçada age: 410-3.

24. 7 nolu kaynakçada age: 94.

25. 7 nolu kaynakçada age: 98.

26. Osmaniye İli Merkez İlçesi Kesmeburun Köyü Akyatan Mevkiinde Yer Alan Üniversal Çimento Sanayi A.Ş. Entegre Çimento Fabrikası ÇED Raporu Toz Modellemesi Raporu; EK 12. Ankara; Ekim 2007.

27. 7 nolu kaynakçada age: 197.

28. Wikipedi. Rüzgâr. http://tr.wikipedia.org/wiki/R%C3%BCzg%C3%A2r. Erişim tarihi: 20.07.2014.

29. 7 nolu kaynakçada age: 403-4.

30. 7 nolu kaynakçada age: 451-90.

31. 7 nolu kaynakçada age: 406.

32. 7 nolu kaynakçada age: 413.

33. 7 nolu kaynakçada age: 408.

34. 7 nolu kaynakçada age: 210.

35. 7 nolu kaynakçada age: 188.

36. EK-6. Tesis Alanına Ait Jeolojik Harita. 7 nolu kaynakçada age: 312.

37. 7 nolu kaynakçada age: 179-8.

38. Atal İH. Türkiye Barolar Birliği Çevre Komisyonu Üyesi, Doğu Akdeniz Çevre Dernekleri-Adana Tabip Odası ve Adana Ziraat Mühendisleri Odası gönüllü avukatı İsmail Hakkı Atal’ın “…. Türkiye Barolar Birliği Yönetim Kurulu Başkanlığına verdiği adet termik santral lisans iptal davasının masraflarının Barolar Birliği tarafından karşılanması” ve “çevre hakkı ve yaşama hakkının içe geçmesi ve çevre-yaşama hakkı ihlali davalarını takibi… için Türkiye Barolar Birliği bünyesinde tam zamanlı olarak ücretli avukat olarak istihdam edilmesi” taleplerinin “kabulüne karar vermesi talepli” 23.06.2014 tarihli dilekçesi.

39. 7 nolu kaynakçada age: 423 ve 450.

40. 7 nolu kaynakçada age: 403.

41. 7 nolu kaynakçada age. EK: 9 Çimento Fabrikasına Ait Toz Modellemesi Raporu. ÇED Raporu: 304-16.

42. 7 nolu kaynakçada age. Toz Modellemesi Raporu sayfa:xxi. ÇED Raporu: 399.

43 7 nolu kaynakçada age : 435.

44. Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği. 06.06.2008 tarih ve 26898 sayılı Resmi Gazete.

45. Committee on Environmental Epidemiology, National Research Council. Case Report. In: Environmental Epidemiology, Volume 2: Use of the Gray Literature and Other Data in Environmental Epidemiology. National Academies Press: 1997:13. file:///C:/Users/1/Downloads/5804.pdf. Erişim tarihi:14.07.2014.

46. Gürsoy U. Enerjide Toplumsal Maliyet ve Temiz ve Yenilenebilir Enerji Kaynakları. Ankara; Türk Tabipleri Birliği: 2004.

47. Fitzpatrick M, Bonnefoy X. Guidance on the Development of Educational and Training Curricula. Environmental Health Services in Europe-4, Copenhagen: WHO Regional Publications, Euopean Series, No:84;1999:23-33.

48. 7 nolu kaynakçada age: 591.

49. 7 nolu kaynakçada age: 450.

50. İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına Dair Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulüne Dair Kanun. 17.06.1989 Tarih ve 20198 Sayılı Resmi Gazete. http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.3572.pdf. Erişim tarihi: 09.07.2014.

51. Kalyoncu AF. Türkiye’de Astım Sıklığına Yönelik Araştırmalar. TÜBİTAK Bilim ve Teknik Dergisi, 1998:368.

52. Kalyoncu AF. Epidemiyoloji. içinde Kalyoncu AF, Türktaş H. (der.). Ulusal Verilerle Astma. Ankara;1998:89.

53. Kalyoncu A.F. Epidemiyoloji içinde Kalyoncu, A. F., Türktaş, H. (der.), Ulusal Verilerle Astma. Ankara; 1999:14.

54. 7 nolu kaynakçada age: 329.

55. Schnabe JW, Lohse J. Economic evaluation of dust abatement techniques in the European Cement Industry. A report produced for the European Commission DG XI Contract N° B4-3040/98/000725/MAR/E1;1999. http://www.oekopol.de/de/Archiv/Anlagenbezoger%20US/Dustreport/DUSTreport.htm. Erişim tarihi: 14.04.2008

56. EK: IV söz konusu bölümün çevirisi: “Giderek artan bir biçimde, çimento fırınlarında ikincil yakıt olarak atık yakılmaktadır.. 1998’e kadar, kadar, hava kirliliğinin belediye atık yakma fırınları standartlarından özellikle 89/429/EEC ve 89/369/EEC Direktifi içinde belirtilen standartları Avrupa mevzuatı kapsamında değildi. Ekim 1998 yılında, Komisyon, öneresini COM (1998) 558’i atık yakma fırınları için uyarladı. Teklifin bir kısmı bu direktifler kapsamında fabrikaların toz emisyonları için standartlar belirlemek için bir yakıt olarak atık yakmayı ve özellikle çimento fırınlarını kapsamaktadır.”. Çimento konularında World Business Council for Sustainable Development (WBCSD)’ın http://www.wbcsdcement.org/ adresinde pek çok yararlı doküman bulunmaktadır.

57. Marlowe I, Mansfield D. Toward a sustainable Cement Industry. 2002. http://www.wbcsdcement.org/pdf/final_report10.pdf. Erişim tarihi:14.04.2008

58. Varır A. Atıkların Alternatif Yakıt Olarak Enerji Amaçlı Kullanımı. 17 Haziran 2011 tarihli sunum. http://www.icci.com.tr/dosya/2011sunumlar/O40_Ahmet_Varir.pdf. Erişim tarihi: 15.07.2014

59. 7 nolu kaynakçada age: 406.

60. 7 nolu kaynakçada age: 177.

61. 7 nolu kaynakçada age:434.

62. Morgan MG. Risk Analizi ve Yönetimi. Bilim (Scientific American Türkçe Basım), 1993:1(1):18-23.

[1] İletişim Adresi: sonbursali@yahoo.com

halk sağlığında hakemSİZ

2 Haziran 2015 Salı

ÇEVRE SAĞLIĞI OLGU SUNUMU: BİR ÇİMENTO FABRİKASI ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORUNUN SAĞLIK ETKİ DEĞERLENDİRMESİ

6. Oğhan Ş. İspanyol Essentium Türkiye'de çimentoya 400 milyon Euro yatıracak. http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/9274880.asp. Erişim tarihi: 24.07.20014.

2 yorum:

Hakkımda

Blog Arşivi